Abstrakt

Przedmiotem oceny oddziaływania na zabytki chronione była planowana elektrownia węglowa w obrębie Rajkowy w gminie Pelplin. W niniejszej ocenie oddziaływania na zabytki chronione pewne fragmenty tekstu pochodzą z innej części raportu, dotyczącej oceny oddziaływania na krajobraz - sporządzonej przez autorki. Stało się tak dlatego, gdyż w tym przypadku zagrożone dziedzictwo kulturowe przyjęło postać krajobrazu kulturowego. Tak więc zarówno ocena wielkości i znaczenia skutków w krajobrazie kulturowym, jak i określenie niezbędnych działań i środków minimalizujących skutki negatywne, są tożsame. Dla celów poniższej oceny oddziaływania elektrowni węglowej na zabytki chronione opracowano specjalną metodę badań. Jest ona w dużej części analogiczna, jak zastosowana przez autorki metoda oceny oddziaływania elektrowni węglowej na krajobraz. Zbieżność ta wynika z oczywistego faktu, że dziedzictwo kulturowe, w tym zabytki chronione, są nierozłącznie powiązane związkami formalnymi, funkcjonalnymi, historycznymi i symbolicznymi, z otaczającym je krajobrazem. Rozpatrywanie ich rozłączne oraz badanie zagrożeń różnymi metodami nie dałoby obrazu całości, pominięto by związki i zależności, będące często podstawą tożsamości danego obszaru.W ramach zastosowanej metody przeprowadzono szereg działań:1. zebranie materiałów wyjściowych (materiały archiwalne dotyczące zasobów kultury, w tym zabytków chronionych, z różnych urzędów i instytucji, opracowania branżowe, studia literaturowe, materiały własne)2. określenie uwarunkowań planistycznych dotyczących zagrożonych dóbr kultury, w tym zabytków chronionych, w różnych skalach (obiekty i obszary podlegające ochronie prawnej zawarte w opracowaniach planistycznych)3. opis projektu pod kątem oddziaływania na dobra kultury - charakterystyki wizualne (rozplanowanie, parametry fizyczne rzutujące na wygląd zewnętrzny) oraz nie-wizualne, wpływające na percepcję narażonych dóbr kultury, w tym zabytków chronionych (hałas, zanieczyszczenie powietrza, oświetlenie)4. studia terenowe, wraz z dokumentacją fotograficzną, niezbędne dla opisu dóbr kultury, w tym zabytków chronionych, i określenia wielkości potencjalnych skutków 5. opis zagrożonych dóbr kultury, w tym zabytków wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego, zagrożonych elektrownią, dokonany na podstawie informacji z urzędu wojewódzkiego konserwa zabytków, zgromadzonej literatury przedmiotu i wcześniejszych opracowań dotyczących rejestracji i ochrony dóbr kultury na tym terenie 6. ilościowe oszacowanie wielkości skutków7. jakościową ocenę znaczenia skutków. Opisano skalę i charakter skutków (negatywne / pozytywne; krótko- i długotrwałe, bezpośrednie / pośrednie, wtórne, lokalne / strategiczne, odwracalne / nieodwracalne, skumulowane, trans-graniczne) oraz określono ich rangę (znaczenie lokalne, krajowe, międzynarodowe). Odniesiono się do etapu budowy, funkcjonowania, likwidacji inwestycji oraz do poważnych awarii, jak tez do różnych aktywności wynikających z istnienia inwestycji.8. określenie odpowiednich środków łagodzących9. podsumowanie wyników studiów kulturowych i sformułowanie wniosków.Metodę oceny wielkości i znaczenia skutków w zasobach dóbr kultury, w tym dotyczących zabytków chronionych, dopasowano do cech przestrzeni, planowanej inwestycji i specyfiki potencjalnych problemów. Walory i znaczenie narażonych dóbr kultury, w tym zabytków chronionych, oraz skala planowanej inwestycji, wymusiły m.in. określenie strefy wpływu widokowego, przy zastosowaniu technik komputerowych. Uznano bowiem, że skutki w zasobach kulturowych, w tym dotyczące zabytków chronionych, nie dotyczą jedynie fizycznego zniszczenia obiektów, ale również wszelkich zakłóceń otaczającej przestrzeni (kulturowej lub naturalnej), tworzącej ramy wizualne i historyczno-krajobrazowy kontekst widoku zabytku. Tylko taka ocena może w obiektywny i kompleksowy sposób określić wielkość i znaczenie potencjalnych skutków dla zabytków chronionych i innych zasobów dziedzictwa kulturowego. Konieczne było w tym celu wykorzystanie trójwymiarowych modeli terenu i uproszczonych na tym etapie modeli planowanych obiektów. Wiedza na temat zasięgu przestrzennego wytyczonych stref widoczności inwestycji, poszerzona o wnioski wynikające ze studiowania map topograficznych i ortofotomap oraz wizje w terenie, stała się podstawą do określenia wielkości i znaczenia skutków, a w wyniku tego do określenia odpowiednich środków łagodzących. Dokładny opis metody wyznaczania stref widoczności przedstawiono w rozdziale dotyczącym prognozowania skutków w krajobrazie. Opisaną metodę wykorzystano zarówno do analizy znaczenia skutków w krajobrazie kulturowym, jak i w zasobach kulturowych, oraz do określenia właściwych środków łagodzących. Zaprezentowana ocena oddziaływania elektrowni węglowej na zasoby kulturowe i zabytki chronione wykazała, że oceniana inwestycja może spowodować poważne skutki w otoczeniu dóbr kultury i zabytków chronionych, obniżając tym samym pośrednio wartości samych zabytków. Zmiany w krajobrazie wywołane realizacją i funkcjonowaniem elektrowni węglowej będą miały charakter trwały i nieodwracalny, powodując bardzo duże przekształcenia krajobrazu, nierozerwalnie związanego z kulturą tego obszaru, i z percepcją wtopionych w krajobraz Ziemi Pelplińskiej dóbr kultury. Uznano, że wskazany wariant Rajkowy nie powinien zostać dopuszczony do realizacji ze względu na konieczność ochrony krajobrazu otaczającego dobra kultury i zabytki chronione. Nie ma bowiem w tym przypadku możliwości skutecznego łagodzenia skutków ani kompensacji strat w krajobrazie kulturowym. Wyniki szczegółowych analiz, przedstawione w niniejszej ocenie oddziaływania na dobra kultury i zabytki chronione, dostarczają konkretnych argumentów przemawiających za rezygnacją z budowy elektrowni węglowej koło miejscowości Rajkowy pod Pelplinem. Skutki w krajobrazie kulturowym i oddziaływania na dobra kultury i zabytki chronione najlepiej można minimalizować wybierając odpowiednie lokalizacje dla obiektów zagrażających walorom przestrzennym i wizualnym przestrzeni. Podstawową zasadą powinna być ochrona obszarów najcenniejszych, wrażliwych na zakłócenia, harmonijnych i dotychczas nie zdegradowanych. Nowe zagospodarowanie, zwłaszcza to wielkoskalarne, widoczne z daleka, trwałe, powinno być lokowane na terenach już przekształconych działalnością człowieka, o charakterze technicznym, a nawet na terenach zdegradowanych. Oczywiście, realizacja inwestycji powinna wiązać się w takich przepadkach z rekultywacją takich obszarów, co wpisuje się w ideę rozwoju zrównoważonego i jest formą rewitalizacji przestrzeni.Podporządkowanie tej zasadzie rozwoju przestrzennego zapewnić może ład przestrzenny, piękno krajobrazu i ochronę szeroko pojętych dóbr kultury, nie wykluczając rozwoju przestrzennego i gospodarczego. Wykonana ocena oddziaływania na dobra kultury i zabytki chronione oraz płynące z niej wnioski i wytyczne powinny zostać skorygowane na następnym etapie studiów, kiedy będą znane ostateczne parametry obiektów oraz rozplanowanie wszystkich urządzeń bezpośrednio i pośrednio powiązanych z planowana elektrownią.

Autorzy (2)