Abstrakt

Badania architektoniczne kościołów w Chełmnie, Elblągu, Gdańsku i Tczewie oraz próba rozpoznania danych na temat świątyni predykantów w Toruniu pozwoliły zrekonstruować historię budowlaną pięciu z nich. Poszczególne obiekty nigdy nie były realizowane w całości według z góry założonego planu. Proces ich projektowania i budowy to aż do przełomu XIV i XV wieku ciągłe modyfikacje, wpasowywanie się w kontekst przestrzenny miasta, zmiany potrzeb dominikanów. Jest znamienne, że niesamowicie intensywny pod względem prac budowlanych okres około 150 lat (ok. 1250 r. – ok. 1400 r.) zakończył się w czasie kryzysu gospodarczego i ideologicznego, który pojawił się w Prusach (i w instytucjach z nimi związanych) po przegranej „wielkiej wojnie” (l. 1409–1411) z Polską i Litwą. Skupienie się na niewielkich naprawach w obrębie kościołów i klasztorów w pierwszej połowie XV wieku wskazuje na silny wpływ kondycji gospodarczo-społecznej na życie zakonów żebraczych. Wraz z rozwojem demograficznym miast i wzrostem liczby zakonników dominikanie decydowali się na powiększanie swoich obiektów w części przeznaczonej dla wiernych. Dominikanie w średniowiecznych Prusach, otrzymując parcelę w nowo lokowanym mieście, wznosili swoją pierwszą świątynię w taki sposób, żeby umożliwić dalszą jej rozbudowę. Tak usytuowano kościoły w Chełmnie, Elblągu, Tczewie i Toruniu. Próba syntezowania i usystematyzowania architektury kościołów dominikańskich w Prusach była możliwa dzięki wieloletnim badaniom terenowym połączonym z analizą licznej literatury konfrontowanej z rozpoznanymi źródłami historycznymi i archeologicznymi. Świadomie ograniczono stosowanie metody porównawczej, wychodząc z założenia, że jej użycie jest możliwe dopiero wówczas, gdy znamy historię budowlaną poszczególnych obiektów, popartą materialnymi dowodami. Badania czterech średniowiecznych obiektów zachowanych do dziś i analiza jednego istniejącego jedynie w partii fundamentów pozwoliły zbudować bazę około trzydziestu zrekonstruowanych etapów i faz umiejscowionych chronologicznie. Stanowiła ona podstawę do rozpoznania schematów rozwojowych, którymi kierowali się dominikanie prowadzący prace budowlane przy swoich świątyniach. Takie podejście pozwala lepiej powiązać historię architektury z kontekstem społecznym, gospodarczym i przestrzennym, w jakim działali dominikanie. Ich obecność w miastach związana była wszak już z procesem lokacji, a dzieje świątyń są odbiciem nie tylko rozwoju urbanistycznego, ale i losów całego ośrodka.

Autor (1)