Search
Search results for: ŁOŻYSKA ŚLIZGOWE
-
Łożyska ślizgowe smarowane wodą
PublicationŁożyska ślizgowe smarowane wodą wykonywane są obecnie z kompozytów polimerowych, kompozytów gumowych, kompozytów metalowych i ceramiki. Najczęściej z kompozytów polimerowych, przy czym znacznie rośnie udział materiałów ceramicznych. Przedstawiono przegląd konstrukcji łożysk ślizgowych smarowanych wodą i rodzajów stosowanych przez światowe firmy materiałów na łożyska. Opisano unikatowe rozwiązanie konstrukcyjne poprzecznego, klockowego...
-
Łożyska ślizgowe smarowane wodą
PublicationW rozdziale scharakteryzowano, budowę podział i historię hydrodynamicznych łożysk ślizgowych smarowanych wodą oraz opisano ich rozwój od pierwszego udokumentowanego drożenia po dzień dzisiejszy. Przedstawiono wady, zalety, metodykę ich projektowania oraz wybrane wyniki badań doświadczalnych.
-
Problemy doświadczalnego doboru materiałów na łożyska ślizgowe aparatów kierowniczych turbin wodnych.
PublicationW pracy omówiono wybrane problemy doboru materiałów na łożyska ślizgowe aparatów kierowniczych turbin wodnych. Problemy przedstawiono na przykładzie wyników badań doświadczalnych oraz ich analizy przeprowadzonych dla wybranego bezsmarowego materiału łożyskowego.
-
Projekt łożyska ślizgowego przenośnika ślimakowego cukrowni
PublicationWykonano ekspertyzę warunków pracy łożysk przenośnika ślimakowego. Opracowano dokumentację modernizacji łożysk. Pracę wdrożono.
-
Badania doświadczalne układu indywidualnego zasilania poprzecznego łożyska ślizgowego
PublicationPrzedstawiono wyniki testów doświadczalnych nowego układu indywidualnego zasilania poprzecznego łożyska ślizgowego, którego działanie oparte jest na współpracy stałego pierścienia smarującego i prowadnicy hydrodynamicznej. Przedstawiono budowę stanowiska badawczego i metodykę badań. Wyznaczono charakterystyki objętościowego natężenia przepływu, ciśnienia i temperatury oleju w funkcji prędkości obrotowej i parametrów geometrycznych...
-
Modelowanie przepływu oleju pomiędzy klockami wzdłużnego łożyska ślizgowego
PublicationW pracy przedstawiono model MES wzdłużnego łożyska ślizgowego, wykonany przy pomocy programu ANSYS. Prezentowany model umożliwia badanie przypadków smarowania zanurzeniowego oraz smarowania wymuszonego. Przedstawiono korzyści stosowania technik CFD (Computational Fluid Dynamic) pozwalających na obserwację ruchu oleju pomiędzy klockami łożyska ślizgowego w przypadku nietypowych konstrukcji systemów smarowania.
-
Modelowanie zasilania łożyska ślizgowego olejem z wykorzystaniem prowadnicy hydrodynamicznej
PublicationPrzedstawiono koncepcje nowego układu zasilania łożyska poprzecznego, którego działanie oparte jest na wykorzystaniu współpracy stałego pierścienia smarującego i prowadnicy hydrodynamicznej. Zaprezentowano model kanału zasilającego, przy pomocy którego przeprowadzono analizę obliczeniową przepływu oleju z użyciem metody elementów skończonych (program ANSYS). Wykazano przydatność proponowanej koncepcji zasilania poprzez wyznaczenie...
-
Wpływ konstrukcji przestrzeni międzyklockowej na charakterystyki wzdłużnego łożyska ślizgowego
PublicationSmarowanie zanurzeniowe jest tradycyjnym sposobem smarowania dużych wzdłużnych łożysk ślizgowych. W chwili obecnej wymagania stawiane nowym konstrukcjom łożysk ślizgowych to zwiększanie nośności łożyska, które następuje m. in. po obniżeniu temperatury maksymalnej w filmie smarowym, co można uzyskać poprzez skuteczne dostarczanie zimnego oleju zasilającego wprost do strefy wlotowej filmu olejowego. Jednym z takich rozwiązań konstrukcyjnych,...
-
Modelowanie zasilania łożyska ślizgowego olejem z wykorzystaniem prowadnicy hydrodynamicznej.
PublicationW artykule przedstawiono koncepcje zasilania łożyska poprzecznego olejem z wykorzystaniem współpracy stałego pierścienia smarującego i prowadnicy hydrodynamicznej. Zaprezentowano analizę rozkładów ciśnienia dla dwóch wariantów płaskich modeli szczelin zasilających w oparciu o obliczenia analityczne oraz obliczenia z wykorzystaniem metody elementów skończonych (program ANSYS). Wykazano przydatność proponowanej koncepcji poprzez...
-
Analiza przepływu oleju przez rowek smarowy wzdłużnego łożyska ślizgowego = Analysis of the lubricant flow through the hydrodynamic thrust bearings groove
PublicationSmarowanie zanurzeniowe jest tradycyjnym sposobem smarowania wzdłużnych łożysk ślizgowych. Jednak rozwiązanie to wykazuje umiarkowaną skuteczność w zapewnieniu optymalnie niskich temperatur w filmie smarowym a ponadto jest przyczyną strat mocy związanych z mieszaniem oleju w obudowie łożyska, co jest szczególnie widoczne w łożyskach szybkoobrotowych. Wymagania stawiane nowym konstrukcjom łożysk ślizgowych to zwiększanie nośności...
-
Modeling lubricant flow between thrust-bearing pads
PublicationInlet temperature is one of the main inputs in all models for the analysis of fluid film bearing performance. At the same time, inlettemperature distribution and also oil velocity distribution at the inlet are the result of flow phenomena in the gap between the bearingpads. These phenomena are complex and in many cases further affected by any special arrangements of forced oil supply to the gapbetween pads. The reason for such...
-
Analiza przepływu oleju przez rowek smarowy wzdłużnego łożyska ślizgowego z wykorzystaniem komputerowej dynamiki płynów (CFD) = Analysis of the lubricant flow through the hydrodynamic thrust bearings groove with the use of computational fluid dynamic
PublicationSmarowanie zanurzeniowe jest tradycyjnym sposobem smarowania wzdłużnych łożysk ślizgowych. Jednak rozwiązanie to wykazuje umiarkowaną skuteczność w zapewnieniu optymalnie niskich temperatur w filmie smarowym a ponadto jest przyczyną strat mocy związanych z mieszaniem oleju w obudowie łożyska, co jest szczególnie widoczne w łożyskach szybkoobrotowych. Obecnie wymagania stawiane nowym konstrukcjom łożysk ślizgowych to zwiększanie...
-
Element łożyska ślizgowego
Inventions -
Układ indywidualnego zasilania poprzecznego łożyska ślizgowego
Inventions -
Materiały ceramiczne w łożyskach ślizgowych
PublicationOpisano obszary zastosowań ceramiki maszynowej w węzłach ślizgowych maszyn. Przedstawiono rodzaje ceramiki stosowane w łożyskowaniu ślizgowym. Przedstawiono produkowane fabrycznie ceramiczne łożyska ślizgowe.
-
Viscoelastic lubrication on spherical slide bearing in impulsive unsteady motion.
PublicationNiniejsza praca przedstawia numeryczne i semi-analityczne wyznaczanie składowych wektora prędkości lepkosprężystego oleju, oraz wartości ciśnienia hydrodynamicznego i sił nośnych w sferycznym łożysku ślizgowym o zmieniającej się w czasie niesymetrycznej szczelinie smarnej podczas nieustalonego impulsywnego smarowania. Łożyska ślizgowe o czopach kulistych występują w maszynach transportowych w celu lepszego manewrowania ustawieniem...
-
PORÓWNANIE DZIAŁANIA POPRZECZNYCH ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH NA ZMODERNIZOWANYM STANOWISKU DYDAKTYCZNYM
PublicationW artykule przedstawiono autorską metodę porównania działania poprzecznych łożysk ślizgowych na podstawie wyników badań wykonanych na zmodernizowanym stanowisku laboratoryjnym. Modernizacja stanowiska składającego się ze źródła mocy w postaci silnika elektrycznego napędzającego dwa wały połączone sprzęgłem i zakończone łożyskiem wzdłużnym przekazującym siłę naporu. Podłączenie przetwornika częstotliwości umożliwiło pracę silnika...
-
Nowe poprzeczne łożysko ślizgowe typu Y.
PublicationW artukule przedstawiono nową koncepcję antywibracyjnego ślizgowego łożyska poprzecznego nazwanego łożyskiem Y (Pat WO0025035).Krótko scharakteryzowano najważniejsze problemy łożyskowania turbin parowych. Opisano zasadę działania nowego łożyska oraz przedstawiono jego wady i zalety.
-
Drgania tarcz łożyskowych silników asynchronicznych wymuszane siłami elektromagnetycznymi
PublicationW silnikach dużej mocy przyczyny drgań i hałasu tarcz łożyskowych pochodzą głównie od pracy łożysk. W widmach drgań tarcz silników asynchronicznych małej mocy występują dominanty o częstotliwościach niezwiązanych w żaden sposób z pracą łożysk tocznych. Celem niniejszej rozprawy jest określenie mechanizmów wiążących drgania tarcz łożyskowych z wymuszeniami elektromagnetycznymi stojana. Przyjętymi metodami realizacji celu rozprawy...
-
STUDIA NAD CZYNNIKAMI WPŁYWAJĄCYMI NA OBCIĄŻALNOŚĆ I CHARAKTERYSTYKI TRIBOLOGICZNE PRZECZNYCH HYDRODYNAMICZNYCH ŁOŻYSK ŚLIZGOWYCH SMAROWANYCH WODĄ
PublicationMonografia jest próbą syntetycznego podsumowania aktualnego stanu wiedzy związanej z projektowaniem, budową oraz eksploatacją hydrodynamicznych łożysk poprzecznych smarowanych wodą i zawiera najważniejsze wyniki badań prowadzonych przez autora w ciągu ostatnich lat. Głównym celem pracy była analiza wpływu najważniejszych czynników charakteryzujących poprzeczne hydrodynamiczne łożyska ślizgowe smarowane wodą na ich obciążalność i...
-
GUT Tribology
Laboratories* badania tarcia i zużycia materiałów tribologicznych * badania eksperymentalne układów łożyskowych (tocznych i ślizgowych) smarowanych olejem, wodą, zanieczyszczonymi smarami lub smarami smarowanymi * teoretyczne badania wykorzystania modeli zweryfikowanych eksperymentalnie (w tym MES, CFD i FSI) * eksperymentalne badania wytrzymałości zmęczeniowej (łożyska ślizgowe cienkowarstwowe) * projektowanie nowych i modernizacja istniejących...
-
Badania ultradźwiękowe przyczepności warstwy brązu do podłoża stalowego wewnętrznych powierzchni tulei o średnicach Dn85mm i Dn96mm ( z kołnierzem o średnicy Dn107mm)
PublicationW opracowaniu przedstawiono wyniki ultradźwiękowych badań przyczepności brązu do tulei stalowych.
-
Badania ultradźwiękowe przyczepności warstwy brązu do podłoża stalowego wewnętrznych powierzchni tulei o średnicach Dn70mm, Dn85mm i Dn96mm (z kołnierzem o średnicy Dn107mm)
PublicationW opracowaniu przedstawiono wyniki badań przyczepności brązu do powierzchni wewnętrznych tulei stalowych.
-
Badania wad powierzchni łuski półpanewek łożysk ślizgowych
PublicationWykonano mikroanalizę wad i nalotów na stalowych łuskach półpanewek łożysk ślizgowych na podstawie badań metalograficznych makroskopowych oraz na skaningowym mikroskopie elektronowym. Sformułowano wnioski.
-
Studium problemów badawczych oraz konstrukcyjnych okrętowych łożysk ślizgowych wałów głównych smarowanych wodą
PublicationWraz z intensywnym rozwojem techniki podwyższył się poziom oczekiwań względem nowo projektowanych i budowanych obiektów, w tym również jednostek pływających. Okazuje się jednak, że corocznie towarzystwa klasyfikacyjne odnotowują liczne awarie układów łożyskowych wałów śrubowych. Może być to związane z ciężkimi warunkami pracy, zwłaszcza mocno obciążonego łożyska rufowego. Przypuszczano również, że ograniczona trwałość niektórych...
-
Wielkogabarytowe hydrodynamiczne łożyska wzdłużne
PublicationW monografii przedstawiono problemy konstrukcyjne i badawcze hydrodynamicznych łożysk wzdłużnych o dużych średnicach. Łożyska takie stanowią istotne i niezwykle odpowiedzialne podzespoły hydrogeneratorów elektrowni wodnych. Z uwagi na rozmiary (średnice przekraczają niekiedy 5 metrów) i złożoność zjawisk łożyska te wymagają specjalnej postaci konstrukcyjnej, a ich dokładna analiza obliczeniowa przysparza wiele problemów. Dodatkowo...
-
Fatigue resistance investigation of the mb46 plain bearings under conditions of dynamic loadings
PublicationOdporność materiału łożyskowego MB46 na pęknięcia zmęczeniowe badano na stanowisku SMOK, w którym generowane jest zmienne jednokierunkowe obciążenie badanego łożyska. Materiał łożyskowy MB46 składa sie z warstwy brązu CuPb22Sn 3 spiekanego na taśmie stalowej, stanowiącej podłoże. Na warstwę brązu nałożona jest galwanicznie cienka warstwa stopu SnCu6 stanowiąca powłokę. Każde z badanych łożysk poddawane było 20-godzinnemu testowi...
-
Mechanism of the fatigue cracks development in bearing slide layer
PublicationNa podstawie literatury przedstawiono wybrane problemy dotyczące powiązania wytrzymałości zmęczeniowej łożysk ślizgowych ze strukturą i charakterystyką materiału tworzącego warstwę ślizgową panwi.W szczególności analizowano mechanizm inicjacji i propagacji pęknięć zmęczeniowych jako zależną nie tylko od wzorca obciążenia dynamicznego, lecz również od geometrii i struktury warstwy ślizgowej.Wyróżniono dwa typy pęknięć: strukturalne...
-
Wpływ smaru i wymuszeń mechanicznych i cieplnych na wytrzymałość zmęczeniową stopu łożyskowego
PublicationPrzedstawiono wyniki badań nad wytrzymałością zmęczeniową warstwy ślizgowej ze stopu AlSn11Cu1 w środowisku trzech olejów smarowych: bazowego, mineralnego i syntetycznego przy różnych wartościach temperatury i wymuszeniach mechanicznych odpowiadających różnym wartościom współczynnika stałości obciążenia κ. Badania przeprowadzono za pomocą testera SKMR-2. Przedstawiono metodykę badań, zaobserwowane pęknięcia zmęczeniowe badanych...
-
Selected problems of experimental investigation of dynamically loaded journal bearings
PublicationIn the paper some problems concerning relations between external bearing loadings and critical lining stresses are described for test stand with rotating load vector. According to the standard ISO 7905/1 this type of test stand, for dynamically loaded slide bearing, is recommended as a basic research unit for material testing in a complete bearing unit. The lining stress calculation results occurred being dependent on applied calculation...
-
Some problems of slide bearing material fatigue evaluation.
PublicationA slide bearing alloy resistance against fatigue failures have been investigated for three different lubricants, different heat loadings and different stress ratio κ values. The research methods and data handling procedures for determination of particular parameter effects on fatigue strength have been described and analysed for experiments that were set and performed in laboratory tester SKMR-2. Main and interaction effects of...
-
Effects of loading pattern and lubricant pressure influence on bearing alloy fatigue characteristics
PublicationOpisano wyniki testów zmęczeniowych przeprowadzonych dla stopu łożyskowego AlSn (11,3 Cu 1,2) osadzonego na taśmie stalowej. Doświadczalnie określono wartości obciążeń niszczących dla różnych warunków obciążenia: dla obciążeń zginających wahadłowych, dla obciążeń zginających wahadłowych przy równoczesnym działaniu słabego lub zmiennego ciśnienia w komorze olejowej.
-
Badanie wpływu rodzaju obciążeń testujących na wytrzymałość zmęczeniową stopu łożyskowego
PublicationPrzedstawiono wyniki badań nad wytrzymałością zmęczeniową warstwy ślizgowej dwuwarstwowej taśmy łożyskowej wykonanej ze stopu AlSn11,3Cu1,2. Badania przeprowadzono za pomocą testera SKMR-1. Przedstawiono metodykę badań, zaobserwowane pęknięcia zmęczeniowe badanych próbek oraz oszacowano odpowiadające im krytyczne wartości naprężeń w warstwie ślizgowej. Porównano i przeanalizowano wartości naprężeń generowanych w próbkach przy różnych...
-
Model of process of wear sidle bearings of self ignition combustion engine
PublicationW artykule została podjęta próba przeanalizowania praktycznej przydatności modelu procesu zużycia głównych łożysk ślizgowych silnika spalinowego o ZS, opisującego zmienną szybkość ich zużycia. Analizie został poddany problem częstych zatrzymań i rozruchów silnika, gdyż z badań statystycznych wynika, że w tym czasie występuje największe zużycie łożysk ślizgowych.
-
Model zużycia łożysk ślizgowych silnika o zapłonie samoczynnym
PublicationW artykule przedstawiona została możliwość zdobycia i wykorzystania informacji określających podstawowe własności fizyko-chemiczne oleju smarowego dla kształtowania zużycia łożysk ślizgowych.
-
Problemy wyznaczania wytrzymałości zmęczeniowej panwi badanych w maszynie z wirującym obciążeniem
PublicationW pracy przedstawiono problem niejednoznaczności związanej z szacowaniem wartości estymatora wytrzymałości zmęczeniowej warstwy ślizgowej panwi badanych w maszynie z wirującym obciążeniem. Maszyna o takim wzorcu obciążenia testującego stanowi według normy ISO 7905/1 podstawowe urządzenie do doświadczalnych badań zmęczeniowych własności materiałów łożyskowych stosowanych w łożyskach hydrodynamicznych.
-
First tests of water lubricated propeller shaft bearings = Wstępne badania zespołu smarowanych wodą łożysk okrętowego wału śrubowego
PublicationW pierwszej części referatu zaprezentowano nowe stanowsko badawcze przy pomocy którego można badać smarowane wodą łożyska wału śrubowego. W drugiej części pracy przedstawiono uzyskane wyniki pomiarów oporów ruchu i trajektorii osi wału.
-
Fatigue test bearings with geometrically modyfied sliding surface.
PublicationW artykule uzasadniono celowość wprowadzenia nowego łóżyska testowego do badań wytrzymałości zmęczeniowej materiałów łożyskowych. Przedstawiono wstępne wyniki badań łożysk o zmodyfikowanej geometrii powierzchni ślizgowej i porównano otrzymane wyniki testów przeprowadzonych przy użyciu o standartowej geometrii.
-
Badania nad wpływem olejów smarowych i temperatury na wytrzymałość zmęczeniową warstwy ślizgowej łożyska.
PublicationZbadano wpływ trzech olejów smarowych przy różnych wartościach temperatury na wytrzymałość zmęczeniową warstwy ślizgowej wykonanej ze stopu AlSn11Cu1,2. Obiektem badań były bimetalowe panwie łożyskowe poddawane podczas testów zmęczeniowych w testerze SKMR-2 wahadłowemu zginaniu o współczynniku asymetrii cyklu R=-1. Zaobserwowano wyraźny wpływ rodzaju oleju i temperatury na wytrzymałość zmęczeniową stopu. Stwierdzono również istotność...
-
Badania wytrzymałości zmęczeniowej panwi ślizgowych przy wirującym wektorze obciążenia
PublicationPrzedstawiono wyniki badań warstw ślizgowych z wybranych stopów łożyskowych obciążonych wirującą reakcją łożyskową. Prezentowane w pracy przypadki zmęczeniowych pęknięć panwi łożyskowych uzyskano w testach zmęczeniowych prowadzonych na stanowisku MWO (maszyna z wirującym wektorem obciążenia) skonstruowanym i zbudowanym w laboratorium tribologicznym Politechniki Gdańskiej. Wyjaśniono metodykę planowania sekwencyjnego testów i analizy...
-
Komputerowe wspomaganie projektowania tamy hydrodynamicznej
PublicationW pracy przedstawiono problem antywibracyjnych łożysk ślizgowych. Jednym z możliwych rozwiązań konstrukcyjnych takich łożysk jest łożysko z tamą hydro-dynamiczną, korzystne szczególnie dla łożysk o małych wymiarach. Omówiono też, stworzony w Katedrze Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Politechniki Gdańskiej, program komputerowy do wspomagania projektowania tamy hydrodyna-micznej.
-
Porównanie stanów naprężeń w panwiach ślizgowych badanych przy różnych wzorcach obciążeń zmęczeniowych
PublicationPrzeanalizowano stany naprężeń powstające w warstwach powierzchniowych panwi ślizgowych badanych w łożyskowych maszynach zmęczeniowych. Porównano efekty obciążeń testujących generowanych w stanowisku badawczym MWO z wirującą reakcją łożyskową i maszynie reakcyjnej SMOK o jednokierunkowym zmiennym obciążeniu.
-
Loading pattern effects on fatigue resistance of slide bearing lining
PublicationPrzedstawiono relacje pomiędzy przebiegami obciążeń dynamicznych a stanem naprężeń w warstwie nośnej łożysk ślizgowych. Porównano przebiegi naprężeń dla maszyny badawczej MWO (z wirującym wektorem obciążenia) do naprężeń charakterystycznych dla maszyny SMOK (z jednokierunkowym zmiennym wektorem obciążenia).
-
Investigation of the IC engine lubricating oil effects on journal bearing life
PublicationPrzedstawiono wyniki modelowych badań eksperymentalnych wytrzymałości zmęczeniowej warstwy ślizgowej łożysk silników spalinowych. W szczególności oceniono wpływ właściwości oleju smarowego na tę wytrzymałość.
-
Testing of fatigue strength limit of slide bearing materials
PublicationPrzedstawiono wyniki badań wytrzymałości zmęczeniowej wybranych trójwarstwowych łożysk cienkościennych. Zaprezentowano zdjęcia typowych pęknięć zmęczeniowych warstwy stopu łożyskowego. Obliczono i oceniono krytyczne wartości naprężeń stycznych warstwy ślizgowej.
-
Badania wytrzymałości zmęczeniowej stopów łożyskowych przy wirującym wektorze obciążenia.
PublicationW pracy przedstawiono wyniki zmęczeniowych badań warstw ślizgowych z wybranych stopów łożyskowych obciążonych wirującą reakcją łożyskową. Prezentowane przypadki pęknięć zmęczeniowych panwi łożyskowych uzyskano w testach zmęczeniowych prowadzonych na stanowisku MWO w laboratorium tribologicznym Politechniki Gdańskiej.
-
Badania ultradźwiękowe przyczepności warstwy brązu do podłoża stalowego wewnętrznych powierzchni tulei o średnicach Dn70mm i Dn85mm
Publication -
Urządzenia do badania wytrzymałości zmęczeniowej panwi łożysk ślizgowych.
PublicationW pracy przedstawiono unikatowe stanowiska do doświadczalnych badań nad wytrzymałością zmęczeniową warstw ślizgowych cienkościennych panwi stosowanych we współczesnych maszynach. Urządzenia skonstruowano i zbudowano w Politechnice Gdańskiej. Przedstawiono zasadę działania i możliwości badawcze urządzeń, istotne elementy metodyki badań oraz oczekiwane rezultaty kompleksowych badań zmęczeniowych realizowanych za pomocą prezentowanych...
-
Analiza wpływu względnej długości łożyska na zmęczeniowe obciążenie warstwy ślizgowej.
PublicationW pracy na podstawie przeprowadzonych obliczeń przeanalizowano wpływ stosunku L/D (szerokości panwi do jej średnicy) na wymuszenia w łożyskowym węźle badawczym reakcyjnej maszyny zmęczeniowej SMOK. Oszacowano zmiany maksymalnej wartości ciśnienia hydrodynamicznego i minimalnej grubości filmu olejowego w łożysku w przedziale wartości L/D interesującym z uwagi na testy zmęczeniowe warstw ślizgowych w łożyskach poprzecznych, prowadzone...
-
Experimental verification of MWO bearing machine
PublicationPrzedstawiono wyniki weryfikacji doświadczalnej nowego stanowiska przeznaczonego do badań wytrzymałości zmęczeniowej warstwy powierzchniowej łożysk ślizgowych. Badano dwu- i trójwarstwowe cienkościenne panwie ślizgowe. Warstwa nośna wykonana była ze stopu CuPb30. W wariancie trójwarstwowym występowała powłoka ze stopu PbSnCu. Przedstawiono przykłady zaobserwowanych pęknięć zmęczeniowych. Maszyna MWO okazała się w pełni przydatna...