Search
Department of Software Engineering
Publications
Filters
total: 477
Catalog Publications
Year 2011
-
Wybrane zagadnienia licencji na oprogramowanie
PublicationW rozdziale przedstawione zostały wybrane zagadnienia licencji na oprogramowanie obejmujące uwarunkowania prawne, niejawne elementy licencji, praktykę tworzenia umów licencyjnych i konsekwencje naruszania umów licencyjnych. Zaprezentowane zostały także wyniki badania mającego na celu poznanie poziomu wiedzy, praktyk związanych z czytaniem i rozumieniem licencji oraz opinii użytkowników na temat licencji. Końcowa część rozdziału...
Year 2010
-
A method of supporting client-provider cooperation in software acquisition processes and its evaluation criteria
PublicationArtykuł przedstawia metodę Wspomagania Interakcji KLienta i Dostawcy Oprogramowania (WIKLIDO). Metoda ta została zpowodzeniem zastosowana w dwóch studiach przypadków w komercyjnych projektach pozyskiwania oprogramowania. Artykuł wyjaśnia w jaki sposób metoda wykorzystuje środki modelowania do usystematyzowania interakcji pomiędzy klientem i dostawcą oprogramowania. Przedstawia również w jaki sposób wykorzystano podejście GQM (ang....
-
Aktywna metoda testowania bezpieczeństwa aplikacji webowych httpvalider oraz ocena jej skuteczności
PublicationW rozdziale omówiono zagadnienia oceny bezpieczeństwa aplikacji webowych, w szczególności podejście pasywnego i aktywnego testowania bezpieczeństwa. Przedstawiono metodę aktywnego testowania HttpValider obejmującą generowanie żądań HTTP pozwalające na identyfikację 13 luk bezpieczeństwa. Dla opracowanej metody zaprojektowano i zaimplementowano narzędzie wspierające automatyczne przeprowadzenie testów dla scenariusza użycia testowanej...
-
Application of Intelligent Conversational Agents in E-learing Environments
PublicationThe paper concerns intelligent tutoring systems and concentrates on apliaction of virtual mentors in distance learning environments. Different educational agent types are described. The prototype of an agent developed at Gdansk University of Technology is also presented, as well as its internal representation and construction. Benefits of virtual mentors applied in distance learning are also pointed out.
-
Application of Knowledge Views = Zastosowanie widoków na bazę wiedzy
PublicationW artykule przedstawiono koncepcję widoków na bazę wiedzy i jej zastosowanie w inżynierii systemów. Praca ma na celu przybliżenie inżynierii wiedzy i technologii Semantic Web inżynierowi oprogramowania oraz programiście. Cel ten osiągany jest poprzez upodobnienie baz wiedzy do relacyjnych lub obiektowych baz danych oraz poprzez stosowanie wzorców znanych w inżynierii oprogramowania.
-
Context sensitive privacy management in a distributed environment
PublicationArtykuł przedstawia mechanizm zarządzania prywatnością stworzony dla systemu rozproszonego z założeniem, że węzły systemu mają ograniczone zasoby (moc procesora, pamięć). Podstawowy pomysł zakłada, że prywatne dane są filtrowane zgodnie z polityką prywatności użytkowników przed ich ujawnieniem innym użytkownikom. Te decyzje są silnie umiejscowione, co ogranicza narzut związany z zarządzaniem prywatnością na węzłach systemu. Sam...
-
Description logic based generator of data-centric applications
PublicationThe knowledge stored in Ontology Management Systems (OMS) that originally has the form of expressions, can be seen as a user application specification or as knowledge provided by an expert. The generator of applications discussed in this paper is defined as a program that automatically generates an application that meets a certain specification stored in OMS. It is shown that it is possible to build a user interface for data management...
-
Description logic based generator of data-centric applications
PublicationThe knowledge stored in Ontology Management Systems (OMS) that originally has the form of expressions, can be seen as a user application specification or as knowledge provided by an expert. The generator of applications discussed in this paper is defined as a program that automatically generates an application that meets a certain specification stored in OMS. It is shown that it is possible to build a user interface for data management...
-
Funkcjonalność systemu operacyjnego Linux uruchamianego z pamięci USB
PublicationSystem operacyjny Linux z uwagi na swoją funkcjonalność, użyteczność oraz warunki licencyjne jest coraz powszechniej wykorzystywany. Wśród licznych dystrybucji tego systemu można wyróżnić takie, które są uruchamiane bezpośrednio z pamięci półprzewodnikowych USB. W artykule zostanie przedstawiona funkcjonalność i parametry użytkowe opracowanej dystrybucji cdlinux.pl uruchamianej z pamięci USB. Dystrybucja charakteryzuje się bezpieczeństwem...
-
Ideological and Practical Model of Metaontology
PublicationRozwój inicjatywy Semantic Web spowodował rozwój różnych języków definiowania wiedzy i manipulowania nią. W ramach tych języków istotnym elementem jest zaprojektowanie rozkazów terminologicznych. W artykule przedstawiono sposób realizacji zapytań terminologicznych w języku KQL (Knowledge Query Language), służącym do dostępu do systemu zarządzania wiedzą RKaSeA.
-
Ideologiczny i praktyczny model metaontologii
PublicationRozwój inicjatywy Semantic Web spowodował rozwój różnych języków definiowania wiedzy i manipulowania nią. W ramach tych języków istotnym elementem jest zaprojektowanie rozkazów terminologicznych. W artykule przedstawiono sposób realizacji zapytań terminologicznych w języku KQL (Knowledge Query Language) - języku dostępu do systemu zarządzania wiedzą RKaSeA.
-
International Representation of S-Modular Knowledge Base in RKaSeA System
PublicationNiniejszy artykuł przedstawia nową metodę reprezentacji wiedzy ontologicznej wyrażonej w logice opisowej. Metoda ta, nazwana G-Cart została zaimplementowana w nowo utworzonym systemie zarządzania wiedzą RKaSeA. Artykuł opisuje podstawowe założenia metody oraz praktyczne zagadnienia związane z jej implementacją.
-
Introduction of knowledge bases to existing systems using the Knowledge Views
PublicationArtykuł ten prezentuje studium przypadku pokazujące jak stopniowo wdrażać bazę wiedzy i wnioskowanie w istniejącym systemie informatycznym korzystając z widoków na bazę wiedzy. Pokrótce przedstawiona jest idea widoków na bazę wiedzy, pokazane przykładowe role, które baza wiedzy może pełnić w systemie korzystającym z bazy danych oraz zaprezentowane jest jak można minimalizować ryzyko wdrażania technologii Semantic Web. Artykuł wymienia...
-
Język KQL jako realizacja idei języka SQL dla bazy wiedzy
PublicationW ramach inicjatywy semantic web rozwijane są systemy wnioskowania z wiedzy. Ciągle otwartym problemem są również języki dostępu do takich systemów. W artykule zaproponowano nowy język dostępu do zmodularyzowanych baz wiedzy, o cechach umożliwiających jego kompleksowe wykorzystanie w systemach zarządzania wiedzą, w sposób analogiczny do wykorzystania języka sql w systemach relacyjnych baz danych.
-
Konsekwencje zastosowania modelowania w projektach informatycznych - badanie z udziałem praktyków
PublicationRozdział zawiera najciekawsze wnioski z badania ankietowego, przeprowadzonego wśród przedstawicieli polskich firm informatycznych, którego celem było poznanie stanu zastosowania metod modelowania i narzędzi UML w projektach informatycznych oraz korzyści wynikających z zastosowania tej technologii w projektach informatycznych, jak również występujących problemów zarówno przy zastosowaniu modelowania jak i przy braku zastosowania...
-
KQL - język dostępu do konglomeratowych baz wiedzy
PublicationJednym z kierunków rozwoju systemów informatycznych w ostatnich latach jest ewolucja systemów opartych na danych do systemów opartych na wiedzy. W ramach tego procesu są prowadzone prace między innymi nad nowymi reprezentacjami wiedzy i językami dostępu do wiedzy. Języki dostępu do baz wiedzy są w dużej mierze uzależnione od metod reprezentacji wiedzy, ponieważ operują na jej elementach. Wraz z zaproponowaniem konglomeratowej reprezentacji...
-
KQL as Application of SQL Rationale for Knowledge Bases
PublicationW ramach inicjatywy Semantic Web rozwijane są systemy wnioskowania z wiedzy. Ciągle otwartym problemem są również języki dostępu do takich systemów. W artykule zaproponowano nowy język dostępu do zmodularyzowanych baz wiedzy, o cechach umożliwiających jego kompleksowe wykorzystaniew systemach zarządzania wiedzą, w sposób analogiczny do wykorzystania języka SQL w systemach relacyjnych baz danych.
-
Łączenie zwinności metodyki Scrum z dojrzałością modelu CMMI
PublicationW rozdziale przedstawiono podejście do łączenia zwinności metodyki Scrum oraz dojrzałości modelu CMMI. Na początku krótko omówiono metodykę Scrum oraz model dojrzałości CMMI. Następnie zaproponowano model odniesienia praktyk metodyki Scrum do praktyk modelu CMMI. Dla praktyk CMMI nierealizowanych częściowo bądź w pełni przez metodykę Scrum zaproponowano dodatkowe praktyki, które nie przytłaczając zwinności wprowadzają odpowiedni...
-
Metody zapewniania bezpieczeństwa systemów operacyjnych
PublicationCelem pracy było opracowanie nowych metod zapewniania bezpieczeństwa systemów operacyjnych opartych o trwały zapis istotnych danych systemowych na niemodyfikowalnych nośnikach oraz wykonanie mechanizmów kontroli dostępu do plików z wykorzystaniem skrótów kryptograficznych. Mechanizmy kontroli umożliwiają weryfikację poprawności treści plików oraz przywracanie ich oryginalnej treści w przypadku nieuprawnionej modyfikacji. Celem...
-
Modeling Object Oriented Systems via Controlled English Verbalization of Description Logic
PublicationThe need for formal methods for Object Oriented (OO) systems resulted in methods like UML and Lepus3 that are de-facto graphical languages equipped with formal tools that are able to handle the design of OO systems. However, they lack precise semantics which might lead to problems, such as inconsistencies or redundancies. On the other hand, to our knowledge, there is no approach that allows one to understand and follow the requirements...
-
On efficient collaboration between lawyers and software engineers when transforming legal regulations to law-related requirements
PublicationAby zapewnić zgodność systemów informatycznych z prawem, konieczna jest współpraca pomiędzy prawnikami a informatykami. W referacie przedstawiono opis problemów dotyczących przekształcania przepisów prawa na wymagania względem systemu z perspektywy prawnika i informatyka. Zaprezentowano również ideę przestrzeni wspólnych informacji umożliwiających efektywną współpracę oraz proces, który integruje analizę wymagań wynikających z...
-
Optymalizacja witryny internetowej Banku Zachodniego WBK S.A. na podstawie testów użyteczności
PublicationArtykuł przedstawia praktyczne zastosowanie testów użyteczności w rzeczywistym przedsięwzięciu informatycznym. Testy ukierunkowane były na podniesienie jakości użytkowej strony głównej serwisu internetowego ogólnopolskiego banku. W ramach wprowadzenia dokonano przeglądu znanych metod i narzędzi przeznaczonych do oceny i poprawy użyteczności. Wybrane metody i narzędzia zostały wykorzystane w badaniach użyteczności, których opis...
-
Słowo wstępne
Publication -
Student model representation for pedagogical virtual mentors
PublicationThe paper concerns technological aspects of virtual mentors construction, especially concentrating on the student model representation. The article distinguishes several types of information that is gathered by the pedagogical agents and other educational platforms, including student knowledge model, student progress tracking, interaction process patterns and learner preferences. A set of technologies used for the student model...
-
Terminological and Assertional Queries in KQL Knowledge Access Language
PublicationOne of the directions of development of information systems in recent years in the evolution of data-based systems into the knowledge-based systems. As a part of this process there is ongoing work on a whole range of languages for accessing knowledge bases. They can be used in a variety of applications, however their main drawback is the lack of clearly defined algebra representing a theoretical basis for them. For instance, such...
-
Testowanie w przyrostowym i ewolucyjnym cyklu życia oprogramowania
PublicationArtykuł prezentuje doświadczenia dotyczące procesu testowania złożonego systemu internetowego rozwijanego w okresie ostatnich pięciu lat. System ten powstaje w cyklu przyrostowym i ewolucyjnym, przechodząc do kolejnych wydań. Rozróżniono wydania główne, które są poprzedzane pełnym zakresem testów regresji oraz wydania rozszerzające, gdzie zakres testowania jest zawężony. Wyjaśniono miejsce procesu testowania w kontekście zarządzania...
-
Trendy, wyzwania w inżynierii oprogramowania
PublicationWywiad z prof. Januszem Górskim.
-
Wewnętrzna reprezentacja konglomeratowej bazy wiedzy w systemie RKaSeA
PublicationNiniejszy artykuł prezentuje koncepcję wewnętrznej reprezentacji wiedzy ontologicznej zastosowaną w nowo opracowanym systemie zarządzania wiedzą ontologiczno-regułową RKaSeA. Reprezentacja ta stanowi praktyczne wdrożenie opublikowanej wcześniej koncepcji modularyzacji bazy wiedzy polegającej na jej podziale na semantyczne jednostki - konglomeraty. Opracowana metoda reprezentacji stanowi zarazem rozwinięcie wprowadzonej wcześniej...
-
Wnioskowanie z różnych źródeł osobników w systemie RKaSeA
PublicationNiniejszy artykuł prezentuje koncepcję zarządzania wiedzą asercjonalną zastosowaną w systemie zarządzania wiedzą RKaSeA. Koncepcja ta traktuje opis świata jako zbiór osobników. Dzięki temu udało się objąć nią również mechanizmy obsługi reguł oraz mechanizm pozyskiwania wiedzy z zewnętrznych źródeł danych. Mechanizmy te sa traktowane jako dodatkowe typy źródeł osobników.
-
Wpływ prawa na systemy informatyczne - studia przypadków
PublicationZgodność systemów informatycznych z prawem jest jednym z podstawowych wymagań względem systemów. Jednak transformacja przepisów prawa na wymagania względem oprogramowania nie jest łatwym zadaniem. W referacie zaprezentowano trzy różne rodzaje wpływu prawa na systemy informatyczne. W przypadku pierwszym, prawo reguluje określoną dziedzinę pozostawiając dowolność wyboru sposobu realizacji przepisów. W drugim przypadku, przepisy...
-
Wykorzystanie taksonomii do integracji danych w zasobach Internetu
PublicationRozproszony zbiór danych internetowych można zintegrować i efektywnie zorganizować wykorzystując możliwości usług sieciowych i taksonomii. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów nakładu pracy niezbędnej do budowy usług sieciowych publikujących zorganizowane zbiory danych. Omówiono zasady ręcznej i automatycznej budowy taksonomii. Przeanalizowano problemy optymalizacji takiej struktury oraz korzyści z kolorowania nazw wyróżnionych...
-
Zapewnianie bezpieczeństwa kluczowych plików w systemie operacyjnym Linux
PublicationZagrożenie bezpieczeństwa systemów komputerowych wynika z możliwości niepowołanego dostępu do danych zapisanych w kluczowych plikach. Dlatego poszukiwanie mechanizmów zapewniania bezpieczeństwa informacji to współcześnie ważny problem w dziedzinie informatyki. W artykule zostanie przedstawione nowe podejście do polityki zabezpieczania plików systemowych w komputerach personalnych i serwerach. Zaprezentowany zostanie system o nazwie...
Year 2009
-
A Prototype of Educational Agent in Distance Learning Environment - Virtual Student Assistant
PublicationW zdalnym nauczaniu pojawia się wiele systemów wspierających, z których niezwykle ciekawym przykładem są agenty edukacyjne. Wśród wielu rodzajów agentów edukacyjnych wyróżnia się osobistych asystentów, których rolą jest organizacyjna pomoc osobie zdobywającej wiedzę. Artykuł jest poświęcony zaimplementowanemu na Wydziale ETI Politechniki Gdańskiej prototypowi agenta edukacyjnego o nazwie WAS (Wirtualny Asystent Studenta). Pokazana...
-
A Semantic Algebra for Modularized Description Logics Knowledge Bases
PublicationPublikacja wprowadza pojęcia modularyzacji ontologii opartej na tzw. modułach semantycznych (s-modułach) oraz algebry s-modułów. W pracy zawarto szereg twierdzeń opisujących właściwości algebry, jej związku z klasą algebr cylindrycznych oraz przedyskutowano możliwości zastosowania prezentowanych idei.
-
A system automating repairs of IT systems
PublicationThis paper presents two problems that are important nowadays: the problem of IT systems monitoring and the problem of repairing them. It shows the developed solution, aimed to automate the existing industrial repair process and to integrate it with the existing monitoring solutions and mechanisms. Described solution is a part of a bigger whole, called the Repair Management Framework (RMF). This paper presents also briefly a case...
-
Algebra konglomeratów jako narzędzie opisu problemów przetwarzania ontologii
PublicationW niniejszym artykule zaprezentowano nowe narzędzie przetwarzania modularnych baz wiedzy - algebrę konglomeratów. Przedstawioną propozycję wyróżnia fakt, że traktujemy moduły bazy wiedzy semantycznie. W artykule zaprezentowano doświadczenia związane z wykorzystaniem algebry (m.in. do dekompozycji bazy wiedzy oraz jako wsparcie procesu wnioskowania) oraz naszkicowano kierunki jej przyszłego rozwoju.
-
Algebra of ontology modules for semantic agents
PublicationW środowisku Sieci Semantycznej problem precyzyjnego manipulowania jednostkami wiedzy nabiera szczególnego znaczenia. W tej publikacji dyskutujemy możliwość zaadaptowania do tego celu elastycznego aparatu algebry relacyjnej. Na bazie dysksji szkicujemy pewną szczególną analogię pomiędzy bazami danych a bazami wiedzy i używamy tej analogii do wprowadzenia algebry modułów semantycznych.
-
Identyfikacja własności społecznych portali internetowych na podstawie teorii socjologicznych
PublicationW czasie wytwarzania oprogramowania można wpływać na własności społeczne portali głównie w fazie analizy systemu, kiedy to oprócz analizy funkcjonalności, zachowania, czy też użyteczności aplikacji, można dokonać także analizy własności społecznych. Następnie wyniki tej analizy należy uwzględnić przy określaniu wizji systemu. W celu dostarczenia technik, które ułatwiają to zadanie konieczna jest identyfikacja własności społecznych...
-
Integracja heterogenicznych źródeł wiedzy z wykorzystaniem logiki opisowej
PublicationW rozprawie przedstawiono opracowane przez autora metody integracji wiedzy służące do konstrukcji systemu integracji wiedzy, który może być praktycznie stosowany we współczesnych systemach opartych na wiedzy. Do najważniejszych wyników rozprawy należą: zaproponowanie nowego modelu systemu integracji wiedzy, zdefiniowanie pojęcia źródła wiedzy i opracowanie sposobu jego tworzenia przez wzbogacenie warstwy danych o warstwę wiedzy...
-
Kryteria oceny metody wspomagającej interakcję klient-Dostawca oprogramowania i ich zastosowanie do metody WIKLIDO
PublicationW rozdziale przedstawiono metodę Wspomagania Interakcji KLIent-Dostawca Oprogramowa-nia (WIKLIDO) oraz wyjaśniono w jaki sposób wykorzystano metodę GQM (ang. Goal Question Metrics) do systematycznego wywiedzenia metryk oceny tej metody.
-
Metody reprezentacji i przetwarzania wiedzy w warunkach niepewności w ontologiach opartych na logice opisowej
PublicationW rozprawie przeanalizowano różne istniejące podejścia do problemu zaufania do ontologii, a zwłaszcza te dotyczące wiarygodności źródeł i informacji w nich zawartych. Omówione rozwiązania stosują podejście numeryczne do problemu zaufania, które przysparza jednak mnóstwa problemów związanych z modelowaniem procesu przetwarzania zapytań, jak również z samą interpretacją uzyskanych wyników.W pracy zaprezentowano model systemu zarządzania...
-
Model komponentu internetowego dla usług sieciowych
Publicationproblem znalezienia skutecznych metod poszukiwania danych w Internecie wynika z nadmiaru tych danych oraz braku odpowiedniej struktury ułatwiajacej ich selekcję. W artykule przedstawiono model danych interenetowych w postaci komponentów, który może ułatwić poszukiwanie informacji. Komponent danych internetowych zawiera metadane opisujące jego zawartość oraz metody pozwalajace na identyfikację jego struktury i treści w nim zawartych...
-
Nowoczesne mechanizmy ochrony integralności systemów plików
PublicationJednym z najważniejszych zagadnień współczesnej informatyki jest zapewnianie bezpieczeństwa systemów komputerowych. Realne straty finansowe, które wynikają z ataków na systemy komputerowe z roku na rok są coraz większe. W artykule przedstawiono, opracowany przez autorów, innowacyjny system ochrony integralności plików o nazwie ICAR. System pozwala na wykrywanie zmian w plikach, a także, w odróżnieniu od dotychczas dostępnych systemów,...
-
Ontologia PIPSDrugs: praktyczne zastosowanie metody SIM
PublicationMetoda SIM zmniejsza złożoność ontologii oraz upraszcza proces modelowania, jednak może też wywołać niekorzystne zjawiska, np. konieczność uproszczenia modelu lub utrudnienie wnioskowania. Na pytanie, jak duży jest zasięg szkodliwych zjawisk, może odpowiedzieć tylko praktyczne zastosowanie. Ontologia POPSDrugs jest pierwszą praktyczną realizacją opisu wiedzy na podstawie reguły metody SIM.
-
Podejście do oceny bezpieczeństwa IT infrastruktur krytycznych
PublicationArtykuł przedstawia podejście do oceny bezpieczeństwa systemów informacyjnych stosowanych w infrastrukturach krytycznych. Prezentowany sposób oceny polega na dokładnej rekonstrukcji ocenianego systemu informacyjnego w laboratorium bezpieczeństwa IT, a następ-nie symulowaniu potencjalnych zagrożeń w systemie. Podejście zostało zastosowane przy weryfikacji bezpieczeństwa elektrowni. W rozdziale został opisany jeden z eksperymentów...
-
Realizacja systemu zarządzania wydziałem wyższej uczelni w technologiach typu open-source
PublicationW artykule przedstawiono założenia projektowe, architekturę i implementację systemu przeznaczonego do wspomagania zarządzania wydziałem wyższej uczelni. System jest realizowany dla Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej, w technologiach typu open-source. Artykuł opisuje poszczególne komponenty systemu oraz aspekty technologiczne jego budowy. Opisano założenia przyjęte na początku projektu, architekturę...
-
S-Modules - An Approach to Capture Semantics fo Modularized DL Knowledge Bases
PublicationModularity of ontologies has been recently recognized as a key requirement for collaborative ontology engineering and distributed ontology reuse. Partitioning of an ontology into modules naturally gives rise to development of module processing methods. In this paper we describe an algebra of ontology modules developed during our work on a Knowledge Base Management System called RKaSeA. The idea differs from other algebras in the...
-
Syntactic modular decomposition of large ontologies with relational database
PublicationSupport for modularity allows complex ontologies to be separated into smaller pieces (modules) that are easier to maintain and compute. Instead of considering the entire complex ontology, users may benefit more by starting from a problem-specific set of concepts (signature of problem) from the ontology and exploring its surrounding logical modules. Additionally, an ontology modularization mechanism allows for the splitting up of...
-
System wspomagający zarządzanie Wydziałem Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej
PublicationW artykule przedstawiono założenia projektowe, architekturę i implementację systemu przeznaczonego do wspomagania zarządzania wydziałem wyższej uczelni. System jest realizowany dla Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej, w technologiach typu open-source. Artykuł opisuje poszczególne komponenty systemu oraz aspekty technologiczne jego budowy. Opisano założenia przyjęte na początku projektu, architekturę...
-
System wspomagający zarządzanie Wydziałem Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki GdańskiejW : Perspektywy Rozwoju e-Uczelni w Kontekście Globalnej Informatyzacji; - e-uczelnia, konferencja krajowa; 14-15 maja 2009, Gdańsk. - [skrypt prezentacji]
PublicationW artykule przedstawiono założenia projektowe, architekturę i implementację systemu przeznaczonego do wspomagania zarządzania wydziałem wyższej uczelni. System jest realizowany dla Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej, w technologiach typu open-source. Artykuł opisuje poszczególne komponenty systemu oraz aspekty technologiczne jego budowy. Opisano założenia przyjęte na początku projektu, architekturę...