Abstrakt

Praca dotyczy prognozowania skutków pojawiających się w krajobrazie w wyniku złożonych procesów gospodarowania przestrzenią. Temat uznano za ważny i aktualny, gdyż wiedza na temat charakteru, wielkości i znaczenia zmian krajobrazowych jest podstawą dla właściwej ochrony i kształtowania krajobrazu, poddawanego nieustannej i silnej presji inwestycyjnej. Niska skuteczność systemu planowania przestrzennego, odpowiedzialnego za zrównoważony rozwój i ład przestrzenny, skłania do poszukiwania i rozwoju narzędzi wspomagających stosowane obecnie instrumentarium. Jednym z nich jest system ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ), uznawany na świecie za jedno ze skuteczniejszych narzędzi pomagających wdrażać ideę rozwoju zrównoważonego w praktyce. W ramach systemu OOŚ stosowana jest w wielu krajach metoda oceny wpływów na krajobraz i aspekty wizualne. Jednak nie spełnia ona wystarczająco przypisanej jej roli właściwego gospodarowania krajobrazem i wymaga doskonalenia. W pracy zaprezentowano autorską metodę poprawy skuteczności ocen wpływu inwestycji na krajobraz i sferę wizualną poprzez zwiększenie efektywności prognozowania zmian krajobrazowych. Nowa metoda prognostyczna polega na jednoczesnym i łącznym badaniu sąsiedztwa funkcji, form i znaczeń planowanych elementów przestrzeni w stosunku do elementów istniejących. Charakter sąsiedztwa determinuje skalę potencjalnych konfliktów. Efektem sąsiedztwa niedobranych funkcji są konflikty polegające na zakłóceniu sposobu użytkowania sąsiadujących obszarów poprzez oddziaływania fizyczne, jak zanieczyszczenie powietrza czy hałas. Badanie sąsiedztwa formy dotyczy wpływów na aspekty wizualne. Ocenę sąsiedztwa znaczeń można odnosić zarówno do wartości utylitarnej czy rangi funkcjonalnej oddziałujących na siebie obszarów i przedsięwzięć, jak i do treści symbolicznych, niewidzialnych, a często decydujących o jego rzeczywistej wartości. Równoczesne uwzględnianie wielu aspektów wspólnie decydujących o jakości przestrzeni oraz holistyczne podejście do oceny środowiska, krajobrazu i skutków rozwoju sprzyja równoważeniu problemów technicznych, przyrodniczych, społecznych, kulturowych i kompozycyjnych. Takie ujęcie, ukazujące coś więcej niż tylko obiektywne cechy, może pomóc w ustaleniu hierarchii celów, a w konsekwencji w określeniu priorytetowych działań łagodzących, czemu w pracy poświęcono szczególną uwagę, opracowując strategię łagodzenia skutków w krajobrazie.Medium scalającym funkcje, formy i znaczenia jest krajobraz, który uznano w OOŚ za aspekt wiodący. Krajobraz staje się zwornikiem wszystkich badań, gdyż to on właśnie jest końcowym odbiorcą skutków pojawiających się w kolejnych elementach środowiska. Obowiązkowe uwzględnianie krajobrazu przy prognozowaniu i ocenie wszelkich skutków środowiskowych wymaga integrowania informacji pochodzących z różnych dziedzin wiedzy i nauki oraz badania zależności przyczynowo-skutkowych, prowadzących do pojawiania się skutków pośrednich, skumulowanych i synergicznych. Dzięki temu zwiększa się skuteczność prognozowania zmian w środowisku jako złożonym systemie. W konsekwencji zwiększa się skuteczność prognozowania zmian w krajobrazie, jako końcowym ogniwie odzwierciedlającym wszelkie zjawiska zachodzące w środowisku. Przedstawiona metoda stanowi konstrukcję, która w każdym badanym przypadku może być wypełniona innymi treściami, właściwymi dla rodzaju inwestycji oraz cech i walorów zagrożonego środowiska. Treści te mogą być badane i oceniane z użyciem wielu technik i metod cząstkowych, dobieranych każdorazowo pod kątem specyfiki przypadku. W pracy ukazano możliwości zastosowania, na kolejnych etapach OOŚ, wybranych metod z zakresu architektury krajobrazu. Ogólny charakter metody stanowi o jej przydatności w różnorodnych przypadkach, gdyż może ona być rozbudowywana i uszczegóławiana w zależności od potrzeb. Metoda, dzięki powszechności OOŚ, umożliwia lepsze niż do tej pory wykorzystywanie dorobku i potencjału architektury krajobrazu w planowaniu przestrzennym, a przez to wzrost skuteczności ochrony krajobrazu w procesach gospodarowania przestrzenią. Jest szczególnie przydatna w przypadkach złożonych, gdzie współzależności występujące pomiędzy różnymi skutkami powodują trudność prognozowania nieodwracalnych zmian w zasobach dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego, budujących krajobraz i tożsamość przestrzeni oraz decydujących o jakości życia.Transport drogowy, będący jedną z podstawowych przyczyn skażenia i degradacji środowiska, posłużył za przykład dla prezentacji nowej metody prognostycznej. Przedstawiona metoda ma jednak charakter uniwersalny, co oznacza, że może być stosowana w przypadku każdego przedsięwzięcia mogącego powodować poważne negatywne zmiany krajobrazowe i wizualne. Sposób stosowania metody został zilustrowany kilkoma realnymi przypadkami, ukazującymi jej potencjał i korzyści, jakie może ona przynieść dla zachowania i poprawy jakości przestrzeni oraz krajobrazu.

Autor (1)