Search
Filters
total: 47
Search results for: tramwaj
-
Tramwaje niskopodłogowe. Geneza, konstrukcje
PublicationW artykule opisano zmiany jakie zachodziły w budowie tramwajów na przestrzeni ponad stu lat. Skupiono się na najważniejszych schematach budowy wagonów. Opisano rozwój konstrukcji wózków tramwajowych. Krótko scharakteryzowano wady i zalety pojazdów.
-
Tramwaje niskopodłogowe w Polsce
PublicationW pracy przedstawiono proces rozwoju floty nowoczesnych, niskopodłogowych tramwajów, użytkowanych przez polskich przewoźników miejskich. Wskazano najczęściej wykorzystywane w kraju schematy konstrukcyjne oraz producentów pojazdów.
-
Rola nowego tramwaju wodnego w Gdańsku
PublicationStreszczenie Tramwaj wodny – środek miejskiej komunikacji zbiorowej czy jednostka przewozów turystyczny? Identyfikacja, zestawienie i analiza czynników transportu nowopowstałej usługi przewozowej z komunikacją miejską i przewozem turystycznym tj. :cennik biletów, sposobu dystrybucji biletów, czasu przejazdu dostępności, przebieg trasy i częstotliwości kursowania. Wskazanie funkcji przewozowej tramwaju wodnego w Gdańsku.
-
Solarne tramwaje w Bad Schandau
PublicationArtykuł poświęcony jest uzdrowiskowej sieci tramwajowej w niemieckim mieście Bad Schandau, w której część energii zasilającej tramwaje pochodzi z elektrowni słonecznej. W opracowaniu przedstawiono historię tramwajów w tym mieście, genezę i szczegóły techniczne solarnego układu zasilania oraz doświadczenia eksploatacyjne.
-
Metodyka oceny bezpieczeństwa transportu tramwajowego w Gdańsku
PublicationZarówno w Polsce, jak i w większości krajów Unii Europejskiej infrastruktura tramwajowa intensywnie się rozwija. Współczesne tramwaje niskopodłogowe zbudowane są według różnych rozwiązań technicznych niż typowe pojazdy szynowe lub tramwaje wysokopodłogowe. W Polsce takie pojazdy jeżdżą często na liniach zaprojektowanych zgodnie ze standardami opracowanymi dla klasycznych pojazdów. Jednocześnie zwiększa się natężenie ruchu drogowego...
-
Wpływ infrastruktury tramwajowej na bezpieczeństwo
PublicationArtykuł wskazuje podstawowe problemy szeroko rozumianej infrastruktury tramwajowej, które wpływają na poziom bezpieczeństwa.
-
Rekuperacja energii hamowania w praskim systemie tramwajowym
PublicationZauważalny w ostatnim dziesięcioleciu wzrost liczby pojazdów elektrycznych komunikacji miejskiej, wyposażonych w zdolność hamowania odzyskowego stanowi szansę zmniejszenia energochłonności trakcji miejskiej. Istotna staje się ocena możliwości ograniczenia zużycia energii za pomocą zwiększenia stopnia rekuperacji. W artykule przedstawiono analizę efektywności hamowania odzyskowego w sieci tramwajowej stolicy Republiki Czeskiej –...
-
Analiza odcinków generujących straty czasu w transporcie tramwajowym
PublicationW czasie analiz i studiów przedwykonawczych dotyczących budowy nowych i modernizacji istniejących tras tramwajowych, bardzo często zakładane są nierealne czasy przejazdów, które weryfikuje się już po oddaniu linii do eksploatacji i przeprowadzeniu badań obserwacyjnych. Problematyczne wydaje się określenie, przed zakończeniem inwestycji, rzeczywistej prędkości jazdy, jak również strat czasu powstających w miejscach potencjalnych...
-
ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA W PROJEKTOWANIU I BUDOWIE INFRASTRUKTURY TRAMWAJOWEJ
PublicationW artykule omówiono podstawowe problemy szeroko rozumianej infrastruktury tramwajowej, które wpływają na poziom bezpieczeństwa. Wskazano kierunki i przykłady działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa w ruchu tramwajowym. Za konieczne uznano projektowanie i ciągły rozwój rozwiązań infrastrukturalnych w sposób uwzględniający wymogi bezpieczeństwa ruchu drogowego.
-
Propozycje usprawnień infrastrukturalno - organizacyjnych sieci tramwajowej w Toruniu
PublicationW artykule przedstawiono propozycje usprawnień funkcjonowania sieci tramwajowej w Toruniu poprzez budowę nowych linii tramwajowych, zastosowanie innowacyjnych rozwiązań infrastrukturalnych oraz zmiany w organizacji ruchu tramwajowego.
-
Znaczenie dopasowania układu koło-szyna w transporcie tramwajowym - przegląd doświadczeń
PublicationEksploatacja i utrzymanie nawierzchni tramwajowych napotyka liczne problemy. Wynikają one głównie z braku kompleksowych badań naukowych w tym zakresie oraz niedostosowania przepisów. Tymczasem, aby wykorzystać istniejące możliwości taboru i nawierzchni istnieje pilna potrzeba sprecyzowania nowych warunków utrzymania i eksploatacji elementów infrastruktury. W artykule przedstawiono efekty prac nad problemem styku koła i szyny, jednym...
-
Wpływ typu konstrukcji nawierzchni tramwajowej na poziom generowanego hałasu
PublicationW artykule poruszono problematykę wpływu typu konstrukcji nawierzchni tramwajowej na poziom generowanego hałasu. Wskazano na konieczność racjonalizacji doboru typu nawierzchni tramwajowej, w zależności od lokalizacji i otoczenia linii tramwajowej. Przedstawiono wady i zalety różnych rozwiązań technicznych.
-
POMIARY SATELITARNE TORÓW TRAMWAJOWYCH. - cz. II
PublicationStosowanie geodezji tradycyjnej do określania przebiegu trasy kolejowej lub tramwajowej wymaga jej podziału na mniejsze części, które są rozpatrywane oddzielnie. Staje się to źródłem dodatkowych błędów, a całościowa ocena danego układu jest bardzo utrudniona. Alternatywą dla tego rozwiązania może być wykorzystanie precyzyjnych pomiarów satelitarnych opartych o systemy GPS i Glonass.
-
Pomiary satelitarne torów tramwajowych - cz. I
PublicationStosowanie metod pomiarowych geodezji tradycyjnej do określania przebiegu trasy kolejowej lub tramwajowej wymaga jej podziału na mniejsze części, które są rozpatrywane oddzielnie. Staje się to źródłem dodatkowych błędów, a całościowa ocena dokładności wykonania danego układu geometrycznego jest bardzo utrudniona. Alternatywą dla tego rozwiązania może być wykorzystanie precyzyjnych pomiarów satelitarnych opartych o systemy GPS i...
-
Zagrożenia bezpieczeństwa ruchu na przejazdach przez torowisko tramwajowe obok jezdni oraz środki poprawy.
PublicationArtykuł przedstawia analizę konfliktów ruchowych oraz badań ankietowych jako narzędzia do poprawy bezpieczeństwa na skrzyżowaniach ulic z torowiskiem zlokalizowanym obok jezdni. Jego głównym zamierzeniem jest wyróżnienie roli badań konfliktów oraz opinii użytkowników na tego typu skrzyżowaniach w celu identyfikacji występujących problemów. Przybliżono problemy wynikające z lokalizacji infrastruktury torowej po jednej stronie drogi....
-
KONCEPCJA SYSTEMU OCENY STANU TECHNICZNEGO PRZEJAZDÓW TRAMWAJOWYCH
PublicationPrzejazdy tramwajowe stanowią kluczowy element infrastruktury transportu miejskiego. Ich stan techniczny wpływa zarówno na bezpieczeństwo użytkowników linii tramwajowych jak i dróg kołowych. W artykule przedstawiono koncepcję oceny stanu technicznego przejazdów bazującą na doświadczeniach z gdańskiej sieci tramwajowej. Podano jej kryteria, zestawiono występujące wady i uszkodzenia oraz dokonano takiej oceny wraz z analizą przyczynowo...
-
Ciągłe Pomiary Satelitarne układu linii tramwajowych w Gdańsku
PublicationW pracy przedstawiono ocenę możliwości wykorzystania dwusystemowych fazowych odbiorników GNSS (GPS/Glonass) dla realizacji pomiaru inwentaryzacyjnego linii tramwajowych. Opisano przebieg pomiarów przeprowadzonych na terenie Gdańska i uzyskane wyniki. Wykazano, że dla obszarów miejskich zastosowanie rozwiązań GNSS w oparciu o lokalną stację referencyjną może być alternatywnym podejściem względem pomiarów opartych o sieć ASG-EUPOS...
-
Ciągłe Pomiary Satelitarne układu linii tramwajowych w Gdańsku
PublicationW pracy przedstawiono ocenę możliwości wykorzystania dwusystemowych fazowych odbiorników GNSS (GPS/Glonass) dla realizacji pomiaru inwentaryzacyjnego linii tramwajowych. Opisano przebieg pomiarów przeprowadzonych na terenie Gdańska i uzyskane wyniki. Wykazano, że dla obszarów miejskich zastosowanie rozwiązań GNSS w oparciu o lokalną stację referencyjną może być alternatywnym podejściem względem pomiarów opartych o sieć ASG-EUPOS...
-
Możliwości satelitarnej oceny położenia geometrycznego tramwajowych węzłów rozjazdowych
PublicationW referacie skupiono się na kwestii oceny złożonych układów geometrycznych linii tramwajowych, w rejonach krańcówek, ze szczególnym uwzględnieniem węzłów rozjazdowych. Przedstawiono wyniki ciągłych pomiarów satelitarnych przeprowadzonych w eksploatowanym torze. Omówiono metodykę opracowywania wyników, uwzględniającą specyfikę projektowania rozjazdów tramwajowych. Stwierdzono poprawność geometrycznego ukształtowania badanych układów,...
-
Ustalenie przyczyn pęknięć szyn tramwajowych po procesie napawania
PublicationW raporcie przedstawiono wyniki badań podjętych w celu określenia przyczyn pękania napawanych szyn w torach tramwajowych położonych na łukach poziomych o małych promieniach. Po przeprowadzeniu badań nieniszczących oraz metalograficznych ustalono przyczyny i prawdopodobny mechanizm formowania się pęknięć.
-
Projektowanie tras tramwajowych przy wykorzystaniu mobilnych pomiarów satelitarnych
Publication -
Projektowanie tras tramwajowych przy wykorzystaniu Mobilnych Pomiarów Satelitarnych
PublicationW pracy przedstawiono metodykę projektowania tras tramwajowych dostosowaną do rozwijanej w Zespole Naukowym metody Mobilnych Pomiarów Satelitarnych. Opisano badania inwentaryzacyjne wykonane na torach tramwajowych, których wyniki posłużyły jako dane wejściowe w procesie projektowania. Pokazano, w jaki sposób dostosowano analityczne algorytmy projektowania tras kolejowych do specyfiki układów geometrycz-nych występujących w torach...
-
Propozycja wykorzystania praktyki kolejowej przy modernizacji torów tramwajowych
PublicationW artykule przedstawiono definicje modernizacji linii kolejowych. Określono podstawowe różnice pomiędzy procesem przebudowy budowli kolejowych i tramwajowych. Skupiono się na kształtowaniu geometrii toru. Wskazano kolejowe przepisy, które mogą być pomocne w procesie projektowania modernizacji linii tramwajowych. Opisano problemy występujące przy bezkrytycznym stosowaniu Wytycznych tramwajowych, oraz wyjaśniono przyczyny niedostosowania...
-
Charakterystyka bocznego zużycia szyn w łukach torów tramwajowych
PublicationIstotą problemu utrzymania torowisk tramwajowych jest brak dopasowania układu koło/szyna. Toczenie się pojazdu po takim torze, gdzie nie są dopasowane kształt koła i kształt szyny są źródłem niepożądanych oddziaływań dynamicznych (przyspieszenia pionowe i boczne), a także hałasu i drgań. Te wynikają przede wszystkim z intensywnego zużycia szyn i zmiany kształtu koła oraz powstających luzów między szyną a kołem. Jak się okazuje...
-
Uwagi na marginesie artykułu Adama Moleckiego Rozwój autobusów elektrycznych w oparciu o istniejące sieci tramwajowe
PublicationW numerze 12/2014 niniejszego czasopisma został opublikowany artykuł Adama Moleckiego pt. "Rozwój autobusów elektrycznych w oparciu o istniejące sieci tramwajowe" [4]. Autor w swoich rozważaniach sformułował tezę o zasadności rozwijania elektrycznego transportu mieksjiego - autobusów elektrycznych - w opraciu o istniejącą infrastrukturę tramwajową lub trolejbusową. W niniejszym artykule, na tle rozważań teoretycznych, rozszerzono...
-
Ekspertyza silnika trakcyjnego tramwaju Dűwag N8C pod kątem wyjaśnienia przyczyny występowania uszkodzeń tego typu silników
PublicationCelem badań było wykonanie ekspertyzy silnika trakcyjnego typu BGK, eksploatowanego w tramwaju Düwag N8C, pod kątem występowania uszkodzeń tych silników. W celu realizacji tego zadania przeprowadzono obserwowaną eksploatację w/w silnika w warunkach rzeczywistych. W tym celu opomiarowano silnik rejestrując w sposób ciągły bieżące wartości prądów i napięć występujących na obu uzwojeniach silnika tj, na uzwojeniu twornika i wzbudzenia....
-
Ocena kształtu geometrycznego torów tramwajowych na podstawie pomiarów satelitarnych
PublicationW pracy przedstawiono ocenę możliwości wykorzystania dwusystemowych fazowych odbiorników GNSS (GPS/Glonass) dla realizacji pomiaru inwentaryzacyjnego linii tramwajowych. Opisano przebieg pomiarów przeprowadzonych na terenie Gdańska i uzyskane wyniki. Wykazano, że dla obszarów miejskich zastosowanie rozwiązań GNSS w oparciu o lokalną stację referencyjną może być alternatywnym podejściem względem pomiarów opartych o sieć ASG-EUPOS...
-
OCENA KSZTAŁTU GEOMETRYCZNEGO TORÓW TRAMWAJOWYCH NA PODSTAWIE POMIARÓW SATELITARNYCH
PublicationW pracy przedstawiono ocenę możliwości wykorzystania dwusystemowych fazowych odbiorników GNSS (GPS/GLONASS) dla realizacji pomiaru inwentaryzacyjnego linii tramwajowych. Opisano przebieg pomiarów przeprowadzonych na terenie Gdańska i uzyskane wyniki. Wykazano, że dla obszarów miejskich zastosowanie rozwiązań GNSS w oparciu o lokalną stację referencyjną może być alternatywnym podejściem względem pomiarów opartych o sieć ASG-EUPOS...
-
CHARAKTERYSTYKA ZUŻYĆ, WAD I USZKODZEŃ SZYN W TORACH TRAMWAJOWYCH
PublicationEksploatacja i utrzymanie nawierzchni tramwajowych napotyka liczne problemy. Podstawowym zagadnieniem jest intensywne zużywanie się i degradacja elementów stalowych. W artykule poświęcono uwagę wadom powierzchniowym oraz zużyciom szyn w torach tramwajowych, przybierających inny charakter niż w torach kolejowych.
-
BADANIE JAKOŚCI USŁUG TRANSPORTU ZBIOROWEGO NA NOWEJ TRASIE TRAMWAJOWEJ W DZIELNICY GDAŃSK POŁUDNIE
PublicationArtykuł przedstawia wyniki badania jakości usług na najnowszej trasie tramwajowej w Gdańsku, przebiegającej wzdłuż Al. V.Havla w dzielnicy Gdańsk-Południe. Celem badania była ocena, w jakim stopniu realizowane są postulaty przewozowe pasażerów oraz określenie ich zachowań komunikacyjnych oraz preferencji odnośnie usług przewozowych. Badanie wykonano metodą ankiety internetowej. Na bazie ilościowej oceny postulatów przewozowych...
-
Efektywność działania smarownic a redukcja hałasu generowanego na łukach linii tramwajowych
PublicationIntensywne procesy urbanizacyjne oraz rozwój gospodarczy są przyczyną zwiększenia wrażliwości człowieka na otaczające go w miastach niedogodności - hałas, drgania i zanieczyszczenie powietrza. Jednocześnie podejmowane sa działania mające na celu ograniczenie wpływu zjawisk obniżających standard życia. W zakresie komunikacji tramwajowej następuje wymiana taboru i modernizacja linii. Poprawa stanu infrastruktury tramwajowej powinna...
-
Wyznaczanie osi torów tramwajowych z wykorzystaniem satelitarnego wieloantenowego systemu pomiarowego
Publication -
Wyznaczanie osi torów tramwajowych z wykorzystaniem satelitarnego wieloantenowego systemu pomiarowego
PublicationNiniejszy artykuł nawiązuje do badań, które od 2009 roku prowadzi interdyscyplinarny zespół naukowy z Politechniki Gdańskiej i Uniwersytetu Morskiego w Gdyni. Badania te dotyczą problemu wyznaczania osi toru kolejowego z wykorzystaniem techniki mobilnych pomiarów satelitarnych. Podążając za dynamicznym rozwojem technik GNSS, który można było obserwować w czasie ostatniej dekady, zespół przeprowadzał kolejne doświadczenia nakierowane...
-
Wpływ budowy pasów autobusowo-tramwajowych na efektywność obsługi transportowej centrum Torunia
PublicationW artykule przedstawiono proponowane przez autorów lokalizacje i rozwiązania techniczne pasów autobusowo-tramwajowych w centrum Torunia. Wskazano zalety zintegrowanej infrastruktury transportowej i jej wpływ na efektywność ruchu ulicznego w centrach miast.
-
Wpływ budowy pasów autobusowo-tramwajowych na efektywność obsługi transportowej centrum Torunia
PublicationW artykule przedstawiono proponowane przez autorów lokalizacje i rozwiązania techniczne pasów autobusowo-tramwajowych w centrum Torunia. Wskazano zalety zintegrowanej infrastruktury transportowej i jej wpływ na efektywność ruchu ulicznego w centrach miast.
-
Możliwości rozwoju metod projektowania tras tramwajowych dostosowanych do współczesnych rozwiązań technologicznych
PublicationW pracy przedstawiono kierunki rozwoju mobilności w nowoczesnych miastach, koncentrując się na problematyce zwiększenia atrakcyjności szynowego transportu miejskiego. Przedstawiono różnice w metodach projektowania pomiędzy transportem kolejowym a tramwajowym, opierając się na wytycznych polskich i zagranicznych. Wskazano różnice pomiędzy nowoczesnym niskopodłogowym taborem a tramwajami klasycznymi i przedstawiono podstawowe problemy...
-
Dostępność fazowych rozwiązań GPS/Glonass podczas geodezyjnej inwentaryzacji dróg szynowych - na przykładzie linii tramwajowej Gdańska
PublicationW kształtowaniu układu geometrycznego toru i jego późniejszym utrzymywaniu kluczową rolę odgrywały zawsze klasyczne techniki geodezyjne. Jednak jednym z najpoważniejszych problemów z tym związanych jest konieczność operowania w lokalnych układach odniesienia. Wiąże się to z występującymi na kolei długościami elementów geometrycznych - odcinków prostych i łuków kołowych, które obejmują często tak duże odległości, że wizualna ocena...
-
Analiza układów geometrycznych torów tramwajowych w oparciu o metodę bazy sztywnej wagonu
PublicationW pracy opisano problemy występujące podczas pokonywania łuków tramwajowych, charakteryzujące się występowaniem nieprzyjemnych szarpnięć. Określono, że szarpnięcia powstają w wyniku braku analiz parametrów kinematycznych na łukach oraz zmiany schematu konstrukcyjnego tramwajów. Podano propozycję metodyki obliczeniowej, umożliwiającej ocenę najważniejszych parametrów kinematycznych, wykorzystującą stosowaną na kolei metodę bazy...
-
Metoda określania maksymalnej prędkości jazdy na łukach, dostosowana do specyfiki tras tramwajowych
PublicationW artykule określono potrzebę obliczenia prędkości z jaką maksymalnie można poruszać się pojazdem tramwajowym na wybranych odcinkach trasy. Określono jakie wartości są niezbędne do wykonania obliczeń trakcyjnych. Dostosowano metodę do dostępnych danych, pochodzących z Mobilnych Pomiarów Satelitarnych. Porównano wyniki z algorytmami przeznaczonymi dla zastosowań kolejowych. Przeprowadzone analizy wykazały, że przy zastosowaniu proponowanego...
-
Metodyka projektowania, budowy i utrzymania torów tramwajowych z wykorzystaniem techniki Mobilnych Pomiarów Satelitarnych
PublicationPodstawowym problemem badawczym przedstawionym w dysertacji była analiza metod projektowych stosowanych w Polsce w porównaniu do reszty Świata. Prace wykazały, że stosowana w naszym kraju metodyka odbiega od zaleceń, które można znaleźć w przepisach zagranicznych. Brak jest analizy parametrów decydujących o komforcie jazdy, jak również kompleksowej metody oceny jakości projektowanego układu geometrycznego. Mając ten fakt na uwadze,...
-
Nadzór naukowy związany z realizacja zadania inwestycyjnego pn. ,, Budowa linii tramwajowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą w ulicy Nowej Bulońskiej Północnej w Gdańsku w ramach Gdańskiego Projektu Komunikacji Miejskiej - etap IVA". Audyt otwarcia
PublicationCelem opracowania jest weryfikacja projektu wykonawczego obiektów mostowych zaprojektowanych w ramach zadania inwestycyjnego pn. ,,Budowa linii tramwajowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą w ulicy Nowej Bulońskiej Północnej w Gdańsku w ramach Gdańskiego Projektu Komunikacji Miejskiej - etap IVA" (audyt otwarcia). Zakres opracowania obejmuje: • ogólny przegląd dokumentacji, • analizę statyczno–wytrzymałościową mostu, • analizę...
-
The influence of tram traffic on the rail wear increasing in time and heavy metal emissions around the tram route.
ProjectsProject realized in Department of Transportation Engineering according to DEC-2023/07/X/ST8/00005 agreement from 2023-05-15
-
Translohr - innowacyjny środek miejskiego transportu szynowego
PublicationKomunikacja tramwajowa przeżywa obecnie renesans. Towarzyszą mu ogromne zmiany w zakresie infrastruktury, sterowania ruchem oraz taboru. Wynikiem tych zmian jest tramwaj na oponach Translohr. W artykule zwrócono uwagę na innowacyjność Translohra. Omówiono najważniejsze aspekty związane z infrastrukturą oraz taborem. Wskazano lokalizacje linii tramwajowych obsługiwanych przez tramwaj na oponach Translohr
-
Doświadczenia europejskie w zakresie stosowania pojazdów dwusystemowych w transporcie szynowym
PublicationTramwaj i kolej wywodzą się zasadniczo z tej samej technologii, opartej na układzie stalowe koło – stalowa szyna, ale z różnych przyczyn w ciągu ostatnich 180 lat rozwijały się dwa główne nurty tej technologii: kolej i tramwaj. Powstały niezależne od siebie standardy techniczne oraz – w większości państw europejskich – osobne przepisy projektowe, eksploatacyjne i organizacyjne. W artykule poruszono różnych aspektów funkcjonowania...
-
Miasto bez samochodu utopią zrównoważonego rozwoju.
PublicationOd początku lat dziewięćdziesiątych w Europie Zachodniej trwają prace planistyczne i wdrożeniowe nad ograniczeniem rozwoju komunikacji indywidualnej. Realizowana jest polityka zdecentralizowanej koncentracji struktur miejskich, oparta w głównej mierze na rozbudowie dróg w zakresie przebudowy i usprawniania istniejącego systemu, budowy obejść osiedli, realizacji brakujących obwodnic, wprowadzaniu stref uspokojonego ruchu, likwidacji...
-
Rowerem na Uczelnię
EventsOd 4.05.2022 Politechnika Gdańska wraz z Uniwersytetem Gdańskim rozpoczynają rywalizację kampanię #roweremnauczelnie. Pilotażowa edycja potrwa do 30 września i skierowana będzie do pracowników obu uczelni.
-
Integracja systemu energetycznego miejskiego transportu szynowego i stacji ładowania autobusów elektrycznych – szansa czy zagrożenie?
PublicationAutobusy elektryczne, znane także pod nazwą elektrobusów, które jeszcze kilka lat temu stanowiły jedynie techniczną ciekawostkę, obecnie uważane są za najbardziej przyszłościowy środek transportu miejskiego. Wiele miast rozważa wprowadzenie elektrobusów i zastąpienie nimi linii autobusowych; w niektórych miejscowościach takie linie już funkcjonują. Szereg innych przewoźników testuje elektrobusy w regularnym ruchu. Jednym z głównych...