Wyszukiwarka
Katedra Mechatroniki i Inżynierii Wysokich Napięć
Publikacje
Filtry
wszystkich: 213
Katalog Publikacji
Rok 2003
-
Spectral plate element for crach detection with use of propagation wares.
PublikacjaW pracy przedstawiono model płyty oparty na metodzie elementów spectralnych. Przedstawiono wyniki analizy interakcji pęknięcia zmęczeniowego i propagującej się fali.
-
Propagation of elestic waves in beams including damping effects.
PublikacjaW pracy przedstawiono wyniki analizy propagacji fali sprężystej w belce z tłumieniem wiskotycznym.
-
Operation of an ultra short fuse shunted by a semiconductor device: simulation and experiments.
PublikacjaW artykule przedstawiono ideę działania i wymagane cechy ultraszybkiego bezpiecznika w ograniczniku hybrydowym z równoległym elementem półprzewodnikowym. Eksperyment i modelowanie działanie bezpiecznika przeprowadzono dla spodziewanego prądu zwarciowego 2 kA. Symulacje wykonano przy użyciu programu polowego FLUX. Jego zastosowanie do modelowania ultrakrótkich bezpieczników zostało również przedstawione.
-
Ograniczanie zaburzeń w przewodach ochronnych urządzeń energoelektronicznych
PublikacjaW artykule zamieszczono wyniki badań zaburzeń występujących w przewodzie ochronnym silnika asynchronicznego klatkowego zasilanego z sieci elektroenergetycznej przez przemiennik częstotliwości. Widma zaburzeń powodowane zmianą stanu łączników półprzewodnikowych w przemiennikach częstotliwości określono w następujących zakresach częstotliwości: 10 kHz ÷ 150 kHz, 150 kHz ÷ 30 MHz. Dla badanego układu zamieszczono przykładowe amplitudy...
-
Ocena zgodności urządzeń z dyrektywą kompatybilności elektromagnetycznej. '' Edukacyjny program Jakości zasilania Leonardo''. Leonardo Power Quality Initiative.
PublikacjaCelem publikacji jest przedstawienie procedury oceny wyrobów podlegających dyrektywie EMC. Należy zaznaczyć, że zgodnie z prawem europejskim tryb oceny wyrobu dla poszczególnych dyrektyw jest odmienny i wynika z szczegółowych rozporządzeń ( Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie warunków i trybu dokonywania oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi kompatybilności elektromagnetycznej...
-
Obliczanie i pomiary ugięcia drzwi od ciśnienia podczas zwarć łukowych wewnątrz rozdzielnic średnionapięciowych.
PublikacjaW artykule omówiono oddziaływanie nadciśnienia na drzwi rozdzielnicy z izolacją powietrzną podczas zwarć łukowych. Przedstawiono wyniki badań nadciśnienia w zależności od mocy zwarć łukowych oraz przekrojów wypływowych reduktorów nadciśnienia, jak również wyniki obliczeń drgań drzwi podczas zwarć łukowych. W obliczeniach zastosowano metody elementów skończonych. Przedstawiono też wyniki badań laboratoryjnych naprężeń w drzwiach...
-
Normalizacja EMC w odniesieniu do urządzeń elektrycznych. Europejski program Leonardo da Vinci. Leonardo Power Quality Initiative.
PublikacjaW referacie przedstawiono zarys zaleceń normalizacyjnych związanych z wymaganymi badaniami kompatybilności elektromagnetycznej urządzeń elektronicznych, a w szczególności odporności i emisji elektromagnetycznej.
Rok 2018
-
Spectral Methods for Modelling of Wave Propagation in Structures in Terms of Damage Detection—A Review
PublikacjaModern methods of detection and identification of structural damage direct the activities of scientific groups towards the improvement of diagnostic methods using for example the phenomenon of mechanical wave propagation. Damage detection methods that use mechanical wave propagation in structural components are extremely effective. Many different numerical approaches are used to model this phenomenon, but, due to their universal...
-
Ograniczanie natężenia pola w otoczeniu linii 110 kV
PublikacjaW artykule podano warunki lokalizacji obiektów budowlanych w otoczeniu linii 110 kV wynikające z wymagań obowiązujących norm. Analizowano metodą obliczeniową skuteczność ograniczania natężenia pola elektrycznego przy powierzchni ziemi za pomocą elementów uziemionych oraz poprzez zmianę konfiguracji faz przewodów w liniach dwutorowych 110 kV.
-
Odpowiedź na zarzuty w związku z wykonaną opinią - 1/IWN/2018 powoda – Zakład Wykonawstwa Siecie Elektrycznych – Opole, sp. z o. o
PublikacjaEkspertyza zawiera dokumentację zdjęciową uszkodzeń powłok kabli oraz wyniki pomiarów rezystancji izolacji odcinków kabli średniego napięcia badanych w wodzie. Na podstawie podanych informacji wyjaśniono zarzuty do wykonanej opinii 1/IWN/2018 z 05.04.2018 r.
-
Odpowiedź na zarzuty Pozwanego w związku z wykonaną opinią (1/IWN/2018)
PublikacjaDokument zawiera odpowiedzi na pytania strony pozwanej dotyczące wpływu transportu, rozpakowania, sposoby wykonania linii kablowej, diagnozowania linii kablowej, prac naprawczych na poziom uszkodzeń powłoki zewnętrznej.
Rok 2016
-
Spectral Finite Element Method in Condition Monitoring and Damage Detection
PublikacjaIt is well known that the dynamic behaviour of engineering structures may carry very important and crucial information that can be further used for the assessment of their condition as well as detection of any damage induced. The current interest in monitoring techniques based on the propagation of guided elastic waves requires that numerical techniques used for modelling the phenomena associated must shift into the realm of high...
-
Robot do diagnostyki stanu technicznego przewodów linii napowietrznych
PublikacjaW artykule przedstawiono strukturę sprzętu i programu komputerowego do sterowania i wizualizacji prototypu robota mobilnego poruszającego się wzdłuż linii napowietrznych średniego i wysokiego napięcia. Komunikacja z robotem poprzez protokół TCP / IP umożliwia sterowanie ruchem robota oraz oględziny przewodów linii na podstawie obrazu z kamery zamontowanej na robocie. Wykonane próby na poligonie doświadczalnym na odcinku linii...
-
Prototyp bezprzewodowego systemu informacyjnego do monitorowania i alarmowania o stanie statku.
PublikacjaW artykule przedstawiono opis projektu i realizacji praktycznej prototypu urządzenia informacyjnego do bezprzewodowej wymiany danych pomiędzy systemami pokładowymi statku a telefonem lub tabletem z zainstalowanym systemem Android. Przedstawione urządzenie ma charakter doradczy i służy jedynie do monitorowania i ewentualnego alarmowania użytkownika o przekroczonym poziomie dopuszczalnym wartości mierzonej. Opisano dostępne dotychczas na...
-
Problemy pomiaru prądów upływowych w diagnostyce ograniczników przepięć
PublikacjaW monografii opisano wybrane zagadnienia związane z diagnostyką warystorowych ograniczników przepięć wykonanych z tlenku cynku ZnO. Spośród wielu metod diagnostycznych skupiono się głównie na problemach pomiaru prądów upływowych, których znajomość między innymi umożliwia bezinwazyjną diagnostykę ogranicznika w czasie jego eksploatacji. W celu prawidłowej oceny stanu ogranicznika tą metodą analizowano wyznaczanie składowej czynnej...
-
POMIARY JAKOŚCI ENERGII W EKSPLOATACJI INSTALACJI I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH ZAKŁADU PRZEMYSŁOWEGO
PublikacjaW referacie opisano wyniki pomiarów dla instalacji elektrycznych zakładu przemysłowego z szczegółowym uwzględnieniem baterii kondensatorów pracujących w obecności wyższych harmonicznych. Występowanie wysokich wartości harmonicznych prądowych w warunkach rezonansu pojemności baterii z indukcyjnością transformatora może być przyczyną przegrzewania i uszkadzania izolacji kondensatorowej. Analiza pomiarów z rejestratorów jakości energii...
-
Periodic Properties of 1D FE Discrete Models in High Frequency Dynamics
PublikacjaFinite element discrete models of various engineering 1D structures may be considered as structures of certain periodic characteristics. The source of this periodicity comes from the discontinuity of stress/strain field between the elements. This behaviour remains unnoticeable, when low frequency dynamics of these structures is investigated. At high frequency regimes, however, its influence may be strong enough to dominate calculated...
Rok 2021
-
Special Issue "Applications of Finite Element Modeling for Mechanical and Mechatronic Systems"
PublikacjaNumerical modeling is very important in today's engineering because, among other things, it reduces the costs associated with prototyping or predicting the occurrence of potentially dangerous situations during operation in certain defined conditions. Different methods have so far been used to implement the real structure into the numerical version. The most popular have been variations of the finite element method (FEM). The aim...
-
Neural Oscillation During Mental Imagery in Sport: An Olympic Sailor Case Study
PublikacjaThe purpose of the current study was to examine the cortical correlates of imagery depending on instructional modality (guided vs. self-produced) using various sports-related scripts. According to the expert-performance approach, we took an idiosyncratic perspective analyzing the mental imagery of an experienced two-time Olympic athlete to verify whether different instructional modalities of imagery (i.e., guided vs. self-produced)...
Rok 2020
-
Smart acoustic band structures
PublikacjaSmart acoustic band structures exhibit very interesting and non-standard physical properties due to the periodic nature of their certain characteristic on different scale levels. They manifest mostly in their frequency spectra as socalled frequency band-gaps or stop-bands, what has a great impact on the behaviour of these structures in relation to the propagation of vibro-acoustic signals that can be transmitted through the structures...
-
Selection of C-Type Filters for Reactive Power Compensation and Filtration of Higher Harmonics Injected into the Transmission System by Arc Furnaces
PublikacjaThis article presents a method for selecting the elements of a C-type filter working with a conventional LC-type filter for compensating reactive power and filtering out higher harmonics generated by arc furnaces and ladle furnaces. The study was conducted in a steel mill supplied by a 110 kV transmission system, where higher harmonic currents and nonlinear loads were measured. A series of computer simulations were performed under...
-
Pierwsze laboratoria wysokich napięć na ziemiach polskich
PublikacjaW publikacji przedstawiono pierwsze laboratoria wysokich napięć w Gdańsku, Wrocławiu, Lwowie, Warszawie, Gródku oraz osoby, które przyczyniły się do ich powstania. Alfons Hoffmann na Pomorzu, Ignacy Mościcki i Stanisław Jasilkowski we Lwowie i Kazimierz Drewnowski w Warszawie należą do pionierów i propagatorów techniki wysokich napięć w Polsce. Podczas budowy na początku ubiegłego stulecia nowoczesnych laboratoriów wykorzystywali...
Rok 2013
-
Skutki zwarć łukowych w średnionapięciowych rozdzielnicach okrętowych z izolacją powietrzną
PublikacjaW artykule scharakteryzowano moc i napięcie łuku, jak również przedstawiono model termodynamiczny służący do obliczania ciśnienia i temperatury gazów w otoczeniu łuku zwarciowego. Przedstawiono przykładowy układ elektrowni okrętowej i zasilania najważniejszych odbiorników na statku do przewozu kontenerów, w tym 600 kontenerów chłodzonych. Na podstawie parametrów prądnic i silników, odbiorników zasilanych z rozdzielnicy głównej...
-
Reducing Air Pollutant Emissions from the Residential Sector by Switching to Alternative Energy Sources in Single-Family Homes
PublikacjaThe paper discusses a scenario for adapting residential buildings to the requirements of the EU climate and energy package. It analyzes the option of reducing pollutant emissions to ambient air by switching to alternative energy sources in a typical single-family residential building. The most common sources of energy in central heating and ventilation systems and water heating systems were compared, and the analyzed energy carriers...
-
PRĄDY WYRÓWNAWCZE W UZIOMACH FUNDAMENTOWYCH I SZTUCZNYCH
PublikacjaW artykule omówiono zasady wykonywania uziomów fundamentowych i sztucznych. Przedstawiono wyniki pomiarów prądów w instalacji zawierającej stal zbrojeniową w fundamencie, połączoną z układem uziomu sztucznego w ziemi wykonanym z stali ocynkowanej.
-
Optical glyphs based localization and identification system
PublikacjaThe paper presents a description of functioning of a platform supporting the detection of obstructive diseases in the respiratory system education process. A 16-parameter model of the respiratory system simulated in the MATLAB/Simulink environment was set in the role of the tested patient. It has been linked to the control layer, developed in the LabVIEW environment, using the SIT library (Simulation Interface Toolkit). This layer...
-
OCENA WŁAŚCIWOŚCI ROZLEGŁYCH SYSTEMÓW UZIEMIEŃ PRACUJĄCYCH W UKŁADACH OCHRONY ODGROMOWEJ
PublikacjaW wyniku połączenia wszystkich elementów uziemionych w obiekcie budowlanym do szyny ekwipotencjalnej powstaje często bardzo rozległy system uziemień. Ocena tak rozległego systemu za pomocą metod wykorzystujących przebiegi wolnozmienne prowadzi do zbyt optymistycznych wniosków odnośnie do ich właściwości podczas odprowadzania prądów wyładowań atmosferycznych. Pomiary z zastosowaniem metody wykorzystującej przebiegi impulsowe pomiaru...
-
Ocena systemów uziemień z wykorzystaniem pomiarów metodą udarową
PublikacjaW artykule zostały omówione procedury i wymagania stawiane systemom uziemień przez przepisy normalizacyjne z punktu widzenia ich skuteczności w systemie ochrony odgromowej. Podstawą tak sformułowanej oceny są pomiary z zastosowaniem metody udarowej. Metoda taka okazuje się bardzo przydatna zwłaszcza w przypadku uziemień rozległych, jakie pojawiają się we współczesnych obiektach wskutek połączenia różnych elementów uziemiających...
-
OCENA PRZYDATNOŚCI ROZLEGŁYCH SYSTEMÓW UZIEMIEŃ DO CELÓW OCHRONY ODGROMOWEJ
PublikacjaW wyniku połączenia wszystkich elementów uziemionych w obiekcie budowlanym do szyny ekwipotencjalnej powstaje często bardzo rozległy system uziemień. Ocena tak rozległego systemu za pomocą metod wykorzystujących przebiegi wolnozmienne prowadzi do zbyt optymistycznych wniosków odnośnie ich właściwości podczas odprowadzania prądów wyładowań atmosferycznych. Pomiary z zastosowaniem metody wykorzystującej przebiegi impulsowe uwzględniają...
-
Narażenia cieplne i elektrodynamiczne wyłączników różnicowoprądowych przy ich dobezpieczaniu wyłącznikami nadprądowymi instalacyjnymi – referat konferencyjny
PublikacjaPowszechnie stosowane wyłączniki różnicowoprądowe bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądowego wymagają dobezpieczenia. Jako urządzenia dobezpieczające stosuje się m.in. wyłączniki nadprądowe instalacyjne. W artykule przedstawiono wyniki badań prądów ograniczonych i całek Joule’a wyłączania tych wyłączników oraz omówiono zagrożenia, które mogą wystąpić przy dobezpieczaniu wyłączników różnicowoprądowych wyłącznikami nadprądowymi...
Rok 2019
-
Selected Aspects of Biofuels Market and the Electromobility Development in Poland: Current Trends and Forecasting Changes
PublikacjaThis work presents basic information associated with markets of selected alternative fuels used in transport, such as methyl esters, conventional bioethanol and lignocellulosic bioethanol, and the market of electrical vehicles. Legal conditions, which stimulate development and regulate the mode of functioning of the liquid biofuel market until 2020 are discussed, based on provisions of EU directives. Data on biofuel production...
-
Remarks on the Subject of Back-Up Protection of Residual Current Devices
PublikacjaResidual current devices without integral overcurrent protection (RCCBs) are back-up protected by fuses or miniature circuit-breakers (MCBs). If the latter are used, special attention must be given to the coordination between an RCCB and an MCB. This paper indicates probable cases of the aforementioned devices coordination, in which back-up protection of the RCCB is not adequate. A laboratory test has shown that depending on the...
-
Pomiary rezystancji izolacji silników elektrycznych
PublikacjaW artykule podano zasady wykonywania pomiarów rezystancji izolacji maszyn elektrycznych. Przedstawiono dostępne w literaturze temperaturowe współczynniki korekcyjne konieczne do przeliczania zmierzonych wartości rezystancji na wartość występującą w temperaturze odniesienia. Obserwowane różnice współczynników temperaturowych wynikają z rodzaju zastosowanego materiału izolacji, konstrukcji silnika oraz technologii impregnowania uzwojeń.
-
Orteza bioniczna kończyny górnej
PublikacjaZastosowanie robotyki we współczesnej medycynie jest powszechną praktyką. Również w rehabilitacji po udarze i urazie rdzenia kręgowego możliwe jest zwiększenie skuteczności leczenia dzięki bionicznej ortezie kończyny górnej. Na wczesnym etapie stworzono model matematyczny i porównano trzy metody klasyfikacji: maszyną wektorów nośnych, K najbliższych sąsiadów i metoda drzewa decyzyjnego. Ponadto zastosowano najlepszy zestaw domen...
-
Optymalizacja parametrów obciążenia generatora magnetokumulacyjnego
PublikacjaW pracy przedstawiono wyniki symulacji komputerowej generatora magnetokumulacyjnego (GM) obciążonego cewką indukcyjną. Badania symulacyjne przeprowadzono w celu optymalizacji parametrów cewki obciążenia generatora dla wybranej konstrukcji modelu GM. Badano wpływ indukcyjność i rezystancji obciążenia na współczynnik wzmocnienia prądu w układzie oraz na energię pola magnetycznego zgromadzoną w obciążeniu.
-
OCENA UZIEMIEŃ SŁUPÓW LINII ELEKTROENERGETYCZNYCH ZWŁASZCZA POSADOWIONYCH NA GRUNTACH O WYSOKIEJ REZYSTYWNOŚCI
PublikacjaW artykule została omówiona problematyka pomiaru i oceny właściwości uziemień słupów linii elektroenergetycznych z wykorzystaniem przebiegów wolno-i szybkozmiennych. Uzyskanie odpowiednio niskiej wartości rezystancji uziemienia słupa posadowionego na gruncie o rezystywności powyżej 1000Ωm może być trudne. Praca zawiera analizę zmian właściwości statycznych i udarowych uziemień w funkcji rezystywności...
Rok 2015
-
Rational Use of Primary Energy in Single-Family Residential Houses
PublikacjaThis work presents results of the primary energy use for heating residential single-family house. Analysis includes domestic hot water system (DHW) and heating, ventilation and air condition system (HVAC). During researches the conventional and alternative energy sources (natural gas, biomass, fuel oil, bituminous coal, lignite or electric energy obtained from electric power system – EPS) were used in DHW and HVAC systems. Furthermore...
-
Platform Supporting the Esophageal Impedance Analysis
PublikacjaThe esophageal pH-impedance examination is one of the most popular diagnostic methods for identifying the upper gastrointestinal tract’s diseases. Inconclusive test evaluation criteria makes it difficult to state the definite diagnosis. In this paper, the computer platform supporting the research and teaching process in the area of pH-impedance analysis is presented. Users, having a variety of mathematical and statistical methods...
-
Ocena stanu technicznego ograniczników przepięć typu SBK-II 96/10.2
PublikacjaW ekspertyzie określono stan techniczny 7 - miu ograniczników przepięć typu SBK-II 96/10.2 na podstawie pomiarów prądu upływowego oraz napięcia odniesienia. Dodatkowo z przebiegów napięcia i prądu ogranicznika wyznaczono składową czynną i pojemnościową ograniczników przepięć.
Rok 2002
-
Pułapkowanie i relaksacja ładunku w folii polietylenowej. VI Ogólnopolskie Sympozjum Inżynieria Wysokich Napięć - IW 2002.
PublikacjaOmówiono wyniki pomiarów prądu depolaryzacji w folii polietylenowej będące odpowiedzią dielektryka na oddziaływanie narażeń napięciowych. Określono rodzaj i ilość wprowadzonego ładunku w płytkie pułapki dielektryka oraz tempo jego narastania i relaksacji dla impulsów prostokątnych oraz napięcia przemiennego 50 Hz.
-
Problemy pomiarów niewielkich wartości ładunku występujących w procesie drzewienia elektrycznego. VI Ogólnopolskie Sympozjum Inżynieria Wysokich Napięć - IW 2002.
PublikacjaReferat zawiera omówienie problemów rejestracji niewielkich wartości impulsów prądowych o ultrakrótkich czasach trwania. Przedstawiono tu metodę pomiaru impulsów prądowych związanych z ładunkiem wstrzykiwanym do polimeru z elektrody ostrzowej przy napięciu przemiennym. W pracy zawarto także wyniki wstępnej serii badań mającej na celu przetestowanie zmodyfikowanego układu probierczego.
Rok 2014
-
Poprawa niezawodności silnika przez monitoring i zmniejszenie temperatury pracy
PublikacjaW artykule przedstawiono metody pomiaru temperatury izolacji silników oraz sposób wyznaczenia temperatury dopuszczalnej w danych warunkach otoczenia.
-
Parametry uziemień przy przebiegach udarowych i wysokoczęstotliwościowych
PublikacjaW artykule skupiono się na porównaniu dwóch metod badania impedancji uziemienia odgromowego: udarowej z wysoką częstotliwościową. Zestawiono wyniki pomiarów istniejących uziemień z wynikami komputerowych obliczeń symulacyjnych przeprowadzonych w środowisku programu PSIM. Uzyskane wyniki wskazują na poprawność przyjętego toku modelowania, a uzyskane w ten sposób dane mogą być przydatne w fazie projektowania do szacowania...
-
Ochrona silnika
PublikacjaArtykuł przedstawia zasady działania układów łagodnego rozruchu i przemienników częstotliwości oraz ich wykorzystanie w napędach elektrycznych.
-
Ocena ciągłości połączeń urządzenia piorunochronnego na podstawie pomiarów metodą udarową
PublikacjaWskutek przyłączenia wszystkich elementów uziemionych związanych z obiektem budowlanym do szyny ekwipotencjalnej powstaje rozległy i skomplikowany układ uziemień. Stosowane powszechnie systemy dociepleń często utrudniają dostęp zacisków kontrolnych urządzenia piorunochronnego obiektu. Ocena parametrów i ciągłości połączeń takiego urządzenia może być trudna do realizacji za pomocą metod klasycznych, które podczas okresowej kontroli...
-
Numerical analysis of elastic wave propagation in unbounded structures
PublikacjaThe main objective of this paper is to show the effectiveness and usefulness of the concept of an absorbing layer with increasing damping (ALID) in numerical investigations of elastic wave propagation in unbounded engineering structures. This has been achieved by the authors by a careful investigation of three different types of structures characterised by gradually increasing geometrical and mathematical description complexities....
Rok 2012
-
Pomiary i rejestracja prądu upływowego w instalacjach i urządzeniach elektroenergetycznych
PublikacjaW artykule omówiono wykorzystanie rejestratora prądów upływowych Kyoritsu KEW 5001 w diagnostyce urządzeń i instalacji elektroenergetycznych.
Rok 2011
-
Piezo 2011, Electroceramics for End-Users VI
PublikacjaThis work extends a power harvesting with using piezoelectric materials. Experimental presents the development of a piezoelectric MEMS generator which has the ability to scavenge mechanical energy of ambient vibrations from their surroundings and transform it into electrical energy that can be used in energy storage applications. Recent literature shows that piezoelectric transduction has received the most attention for vibration-to-electricity...
Rok 2017
-
OGRANICZANIE NATĘŻENIA POLA ELEKTRYCZNEGO W OTOCZENIU LINII 110 kV
PublikacjaW referacie omówiono warunki techniczne podane w normach konieczne do spełnienia przy lokalizacji obiektów budowlanych zlokalizowanych w pobliżu linii napowietrznej 110 kV. Analizowano także metody ograniczania natężenia pola elektrycznego na powierzchni ziemi za pomocą dodatkowych, uziemionych elementów konstrukcyjnych oraz zmiany konfiguracji przewodów w liniach dwutorowych.
-
Nowa metoda wyznaczenia pola powierzchni skóry przedramienia i dłoni wykorzystująca sztuczną sieć neuronową
PublikacjaW artykule przedstawiono rozbieżności pomiędzy wartościami pola powierzchni skóry obliczonymi za pomocą znanych metod a ich rzeczywistymi wartościami. Wykorzystując skaner 3D o wysokiej dokładności, zmierzono pole powierzchni skóry przedramienia i dłoni. Zaobserwowano, że błędy obliczeń są w wysokim stopniu skorelowane z wartościami BMI badanych osób. W grupie osób o BMI poniżej 20 stwierdzono maksymalny błąd względny wynoszący...