Search
Filters
total: 1389
-
Catalog
- Publications 864 available results
- Journals 6 available results
- Publishing Houses 2 available results
- People 78 available results
- Inventions 6 available results
- Projects 17 available results
- Laboratories 1 available results
- Research Teams 8 available results
- Research Equipment 1 available results
- e-Learning Courses 248 available results
- Events 6 available results
- Open Research Data 152 available results
displaying 1000 best results Help
Search results for: WEGIEL ORGANICZNY
-
Związki organiczne, ich źródła emisji i wpływ na jakość powietrza wewnętrznego
PublicationCałkowite wyeliminowanie związków organicznych z powietrza wewnętrznego jest niemożliwe. Z tego powodu oprócz prognozowana poziomu stężeń analitów z grupy lotnych związków organicznych na podstawie znajomości parametrów kształtujących jakość powietrza wewnętrznego konieczna jest również kontrola poziomu stężeń tych związków w powietrzu wewnętrznym. Scharakteryzowanie składu chemicznego zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego oraz...
-
Technologia kogeneracyjna w obiegu z czynnikiem organicznym wykorzystania ciepła odpadowego bloku
PublicationW monografii przedstawiono sposoby i wyniki analizy możliwości wykorzystania energii cieplnej odpadowej, będącej do dyspozycji w postaci gorącej wody o temperaturze 90 stC w ilości 200 MW, odzyskanej ze spalin kotłowych z bloku energetycznego o mocy 900 MW. Jednym z rozpatrywanych rozwiązańbyła współpraca obiegu ORC z upustem pary turbiny niskoprężnej obiegu bazowego. W takim rozwiązaniu organiczny czynnik roboczy jest podgrzewany...
-
Lotne związki organiczne w wodzie - występowanie oraz metody izolacji i oznaczania
PublicationOpisano źródła zanieczyszczeń wody powierzchniowej i wody do picia lotnymi związkami organicznymi w tym: lotnymi związkami fluorowcoorganicznymi i ropopochodnymi a także zagrożenia jakie stwarzają te związki oraz metody ich izolacji i oznaczania. Przedstawiono schemat technik izolacji i oznaczania końcowego. Opisano m.in: metodę wykorzystującą bezpośrednie dozowanie próbki wody do kapilarnej kolumny chromatograficznej oraz metody...
-
Einfluss organischer Stoffe im Abwasser auf die Abbaueffizienz in Hybridbodenfiltern
PublicationŚcieki po oczyszczeniu mechanicznym mogą być poddawane dalszemu oczyszczaniu na złożach hydrofitowych, gdzie są usuwane zanieczyszczenia organiczne występujące w postaci zawieszonej i substancji rozpuszczonej.W przypadku nadmiernego obciążenia złóż hydrofitowych ładunkiem substancji organicznej doprowadzanej ze ściekami nastąpić może nastąpić odtlenienie gruntu, a w konsekwencji zaburzenie zachodzących procesów rozkładu.Na podstawie...
-
Prąd graniczny jako wskaźnik właściwości dynamicznych elektrody woltamperometrycznej
Publication..
-
Organizmy modyfikowane genetycznie. Jak bardzo są one szkodliwe?
PublicationA review, with 47 refs., of the methods for genetic changes in plants and animals and their uses for prodn. of food and tech. products and for environmental protection. Some debates on hazards connected with uses of genetically modified organismus were also reported. Uprawa i wykorzystanie organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO), szczególnie organizmów transgenicznych wywołują poważne, skrajnie kontrowersyjne emocje. przeciwnicy...
-
Współczynniki podziału lotnych związków organicznych w amoniowych cieczach jonowych
PublicationZastosowanie cieczy jonowych jako absorbentów dla lotnych związków organicznych staje się w ostatnich latach obiecującą alternatywą dla tradycyjnych rozpuszczalników stosowanych w tych procesach. W porównaniu z konwencjonalnymi rozpuszczalnikami, ciecze jonowe wykazują szereg zalet, jak rozpuszczają szerokie spectrum związków, posiadają znikomą prężności par, są stabilne termicznie a także istnieje możliwość poprawy ich zdolności...
-
Wodoprzepuszczalność gruntów organicznych jako materiału konstrukcyjnego korpusów nasypów przeciwpowodziowych
Publication -
Fotogeneracja nośników ładunku w obecności pułapek w warstwach organicznych
PublicationW niniejszej pracy przedstawiamy wyniki badań doświadczalnych fotoprądów w polikrystalicznych warstwach tetracenu(Tc) i pentracenu(Pc), zmierzonych w obecności kontaktów blokujących przy różnej polaryzacji oświetlanej elektrody. Celem analizy teoretycznej jest uzyskanie wzorów analitycznych opisujących fotoprądy generowane objętościowo w funkcji mierzalnych parametrów eksperymentalnych takich jak natężenie zewnętrznego pola elektrycznego...
-
Wpływ cyklicznych naprężeń mechanicznych na trwałość organicznych powłok ochronnych
PublicationTematem pracy jest wpływ cyklicznych naprężeń mechanicznych na właściwości ochronne organicznych powłok przeciwkorozyjnych. Zbadano dynamikę procesu niszczenia zmęczeniowego powłok poddanych powtarzającym się napężeniom zginającym o różnych częstotliwościach. Odporność powłok nowych porównano z powłokami poddanymi procesom starzenia fizycznego (poprzez ekspozycję na promieniowanie UV lub na podwyższoną temperaturę). W pracy wykazano,...
-
Wykorzystanie dozymetrii pasywnej do izolacji związków organicznych z wody
PublicationOpisano możliwości wykorzystania dozymetrii pasywnej do pobierania analitówze środowiska wodnego. Przedstawiono przykładowe konstrukcje dozymetrów pa-sywnych. Omówiono wady i zalety takiego sposobu pobierania próbek.
-
Wpływ popiołu lotnego na wybrane cechy mechaniczne gruntów organicznych
PublicationWzmacnianie gruntów polega na poprawie ich właściwości poprzez dodawanie innych materiałów lub spoiw. Obecnie stosuje się głównie wapno palone i cement, które są skuteczne, ale drogie i nieekologiczne. Produkcja cementu emituje znaczne ilości CO2, dlatego poszukuje się alternatywy, którą może być popiół lotny. W niniejszej pracy do badań wykorzystano popiół lotny klasy F (wg ASTM) i sprawdzono czy mimo mniejszej zawartości tlenku...
-
Degradacja związków organicznych w środowisku. Degradation of organic compounds in the environment
PublicationZwiązki organiczne w zależności od elementu środowiska, w jakim występują (gleba, osady denne, wody powierzchniowe i gruntowe), mogą ulegać - pod wpływem rozmaitych procesów chemicznych, fizycznych, biologicznych czy też foto-chemicznych - różnorakim przemianom. Przedstawiono drogi degradacji wybranych trwałych zanieczyszczeń organicznych w różnych warunkach. Omówiono problem pojawiania się produktów pośrednich w czasie degradacji...
-
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), Polichlorowane bifenyle (PCB), Lotne związki organiczne (VOC),Pestycydy.
PublicationW raporcie (2 wersje językowe) przedstawiono wyniki badań dorzecza rzeki Odry w ramach Międzynarodowego Programu Badań Odry (IOP) realizowanego w okresie 1997-2000 przez 12 jednostek badawczych z Polski i Niemiec. Badania były finansowane przez Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań oraz Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. Badaniom poddawano próbki wody, osadów dennych oraz zawiesiny pobierane w trakcie 8 kampanii...
-
Organic light emitting devices
PublicationW pracy przedstawiono podstawowe procesy fizyczne zachodzące w organicznych emiterach elektroluminescencyjnych oraz parametry techniczne tego typu układów.
-
Analysis of energy recovery from surplus water pressure of municipal heat distribution network
Publication -
Energy-Recovery Pressure-Reducer in District Heating System
Publication -
Stan graniczny nośności dwupłaszczowego stalowego zbiornika pionowego osiadającego nierównomiernie.
PublicationPrzedstawiono wyniki analizy wpływu nierównomiernego osiadania zbiornika stalowego dwupłaszczowego na stan naprężeń w dnie i obu płaszczach zbiornika.Określono graniczne różnice w osiadaniu obu płaszczy które należy uznać za stan przedawaryjny oraz awaryjny.Porównano wyniki obliczeń z osiadaniem rzeczywistego zbiornika.
-
Wpływ substancji organicznej w ściekach na natlenienie pionowych złóż hydrofitowych
PublicationW procesie oczyszczania ścieków w złożach hydrofitowych z pionowym przepływem ścieków (z jęz. ang. Vertical Flow Constructed Wetland, VF-CW) istotne znaczenie ma dopływ tlenu. Obiekty badań stanowiły złoża pionowe stanowiące jeden z elementów biologicznego oczyszczania dwóch hybrydowych systemów hydrofitowych zlokalizowanych w Wieszynie i Wiklinie w woj. pomorskim. Analizowane złoża są zunifikowane pod względem budowy (materiału...
-
Ocena odporności powłok organicznych na niszczenie zmęczeniowe o charakterze mechanicznym
PublicationW pracy opisano metodę oceny trwałości organicznych powłok ochronnych eksploatowanych w warunkach oddziaływania cyklicznych naprężeń mechanicznych. Wywoływane w ten sposób niszczenie zmęczeniowe dotyczy powłok chroniących m.in. mosty, wiadukty, maszty, kadłuby jednostek pływających, korpusy maszyn i urządzeń itp. Okazuje się jednak, iż ten aspekt degradacji powłok pozostaje niedoceniany, o czym świadczy skromna liczba publikacji...
-
Efektywność usuwania wybranych organicznych związków azotu w komunalnych oczyszczalniach ścieków
PublicationCelem badań było określenie przemian jakim podlegają wybrane związki organiczne zawarte w ściekach oczyszczanych biologiczne metodą osadu czynnego. Zbadano stężenia 21 wybranych aminokwasów, mocznika i EDTA w ściekach dopływających i odpływających z bioreaktorów. W analizie uwzględniono wpływ odcieków z odwadniania osadów. Stwierdzono bardzo wysokie efektywności usuwania mocznika (ponad 97%) oraz wysokie dla EDTA (80-90%) i aminokwasów...
-
Badanie degradacji powłok organicznych metodą EIS w warunkach podwyższonych temperatur
PublicationPomimo nieustannego rozwoju zaawansowanych technik antykorozyjnych oraz imponująco wysokiej odporności współczesnych warstw i pokryć ochronnych problem zabezpieczenia powierzchni metalicznych jak i niemetalicznych jest nadal aktualny. Wciąż rosnące zapotrzebowanie na nowe metody ochrony antykorozyjnej oraz dążenie do jak najmniejszej degradacji środowiska naturalnego wytyczają współczesne trendy rozwoju przemysłu antykorozyjnego....
-
Synteza, właściwości i zastosowanie cieczy jonowych, pochodnych naturalnych związków organicznych
PublicationW ramach pracy doktorskiej zaprojektowano, zsyntezowano oraz określono właściwości cieczy jonowych zawierających w swojej strukturze cząsteczki pochodzenia naturalnego – głównie aminokwasów w postaci N-acetylowanej. Wybrane ciecze jonowe zostały wykorzystane jako katalizatory przeniesienia fazowego w reakcjach N- oraz C¬-substytucji. Wydajności reakcji zostały porównane ze standardowymi katalizatorami. Innym rodzajem otrzymanych...
-
Co warto wiedzieć na temat polii- perfluoroalkilowych związków organicznych (PFAS )?
PublicationPoli- i perfluoroalkilowe związki organiczne (ang. poly- and perfluoroalkyl substances, PFAS) w ostatnich latach są przedmiotem zainteresowania naukowców, technologów, a także całego społeczeństwa. Jest to związane z ich niebywałą trwałością w środowisku – należą bowiem do grupy tzw. wiecznych chemikaliów (ang. forever chemicals), a także zagrożeniem, jakie stanowią dla zdrowia ludzi.
-
Simulation of water turbine integrated with electrical generator
Publication -
CFD model and experimental verification of water turbine integrated with electrical generator
Publication -
Jak badać i oceniać efekty współoddziaływania substancji na organizmy żywe?
PublicationOcena ryzyka i/lub zdrowotnego wymaga uwzględnienia wzajemnych współoddziaływań występujących pomiędzy związkami zanieczyszczającymi środowisko. Obiecującym narzędziem wspomagającym ten cel są biotesty. Przeprowadzone studium literaturowe wskazuje na przydatność testu Microtox z użyciem bakterii Vibrio fischeri w badaniach zjawiska współoddziaływania substancji zarówno w warunkach modelowych jak i rzeczywistych.
-
Organiczne baterie słoneczne ze zdyspergowanym złączem na bazie polimerów półprzewodnikowych o wąskiej przerwie energetycznej
PublicationPrzeprowadzono badania nad zwiększeniem wydajności prądowej organicznych baterii słonecznych ze złączem objętościowym, zbudowanych z syntetycznych polimerów półprzewodnikowych, posiadających rozległe wiązania π-sprzężone i charakteryzujących się długofalową granicą absorpcji optycznej. Przeanalizowano wpływ domieszek typu n i zmiany materiału katody na molekularny proces transferu nośników ładunku w złączu. Przeprowadzono pomiary...
-
Permanent Magnet Selections for AFPM Disc Generators
Publication -
Transport nośników ładunku przez heterozłącze organicznych materiałów o różnych stałych dielektrycznych
PublicationKomunikat przedstawia teoretyczny model przepływu prądu elektrycznego przez heterozłącze dwóch izolatorów o różnych stałych dielektrycznych. Rozpatrywany jest wpływ oddziaływań zwierciadlanych na położenie poziomów energetycznych w izolatorach oraz na wysokość bariery potencjału pojawiającej się na ich złączu. Na tej podstawie określony został wpływ sił zwierciadlanych na transport nośników ładunku przez taki układ. Analiza wyników...
-
Usuwanie lotnych związków organicznych z fazy gazowej z zastosowaniem cieczy jonowych
PublicationUżycie cieczy jonowej do usuwania LZO jest limitowane przez rozpuszczalność usuwanych związków. Dane literaturowe sugerują, że ciecze jonowe jako faza membranowa mogą być z powodzeniem stosowane do selektywnej separacji węglowodorów aromatycznych z mieszanin węglowodorów aromatycznych i alifatycznych. Przedmiotem pracy było kompleksowe opisanie procesu separacji LZO z fazy gazowej z uwzględnieniem czynników wpływających na efektywność...
-
Ilościowa i jakościowa charakterystyka materii organicznej w odpływach z oczyszczalni hydrofitowych
PublicationWłaściwie oczyszczone ścieki zarówno w obiektach konwencjonalnych jak i hydrofitowych zawierają przede wszystkim substancje odporne na transformację biochemiczną. Niewiele jednak wiadomo o właściwościach tych substancji. Autorzy stawiają tezę, iż substancje te charakteryzują się właściwościami typowymi dla kwasów humusowych. Celem pracy jest scharakteryzowanie zarówno jakości jak i ilości labilnej i stabilnej substancji organicznej...
-
Wpływ jakości doprowadzanej substancji organicznej na wydajność i eksploatację oczyszczalni hydrofitowych
PublicationPrzeprowadzono badania określające wpływ substancji organicznej na efektywność oczyszczania ścieków. Obiektami badań były złoża z pionowym przepływem ścieków (VFCW) wchodzące w skład dwóch hybrydowych systemów hydrofitowych zlokalizowanych w Wieszynie i Wiklinie k. Słupska. Analizowane złoża były podobne pod względem budowy (materiału filtracyjnego, głębokości złoża i czasu eksploatacji), jednak różniły się obciążeniem substancją...
-
Konwersja elektryczności na światło w materii organicznej: Zasady i perspektywy aplikacyjne.
Publication.
-
Badania nad wykorzystaniem fotokatalizatorów WO3/TiO2 do degradacji wybranych zanieczyszczeń organicznych
PublicationW dysertacji skupiono się na: preparatyce fotokatalizatorów WO3/TiO2, weryfikacji efektywności działania kompozytów w kierunku fotokatalitycznego usuwania zanieczyszczeń oraz analizie wyników pod kątem zaprojektowania i skonstruowania fotoreaktora wyposażonego w sterowane źródło światła LED do fotokatalitycznej degradacji zanieczyszczeń. Fotokatalizatory otrzymano łącząc dwie metody preparatyki – zol-żel i hydrotermalną. Otrzymano...
-
Identyfikacja naturalnych organicznych substancji barwiących obecnych w historycznych farbach i tekstyliach
PublicationW ramach badań opracowana została metoda izolacji i identyfikacji substancji barwiących obecnych w surowcach barwierskich, historycznych farbach i tkaninach. Optymalizacja metody izolacji barwników organicznych polegała na doborze takich parametrów jak: rodzaj ekstrahenta i jego stężenie, czas pracy łaźni ultradźwiękowej, temperatura procesu ekstrakcji oraz sposób oczyszczania analizowanych próbek. Kwas fluorowodorowy uznany został...
-
Przegląd metod wytwarzania kawitacji do degradacji zanieczyszczeń organicznych w środowisku wodnym
PublicationZjawisko kawitacji może być przydatne w oczyszczaniu ścieków przemysłowych. Energia uwalniana w strumieniu cieczy, w momencie wytworzenia kawitacji może być wykorzystana do efektywnej degradacji zanieczyszczeń organicznych w fazie wodnej. W niniejszej pracy dokonano przeglądu wybranych metod wytwarzania zjawiska kawitacji hydrodynamicznej, jak i sono-kawitacji. W przypadku kawitacji hydrodynamicznej najczęściej w celu zapoczątkowania...
-
Agata Kot-Wasik prof. dr hab. inż.
PeopleAgata Kot-Wasik, born in 1964 in Siedlce, graduated in 1988 from the Faculty of Chemistry, Gdańsk University of Technology in Industrial and Technical Analysis. In 1988-1992 she was employed in the Department of Organic Chemistry. In 1990, she completed postgraduate studies "Instrumental techniques in the traces analysis and Environmental Protection" at GUT, and in 1992 began PhD Studies at the Faculty of Chemistry, GUT, which...
-
Maria Jolanta Milewska prof. dr hab. inż.
PeopleMaria Jolanta Milewska, po ukończeniu Technikum Chemiczno-Mechanicznego w Wąbrzeźnie (specjalizacja: przetwórstwo tworzyw sztucznych) kontynuowała naukę na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej. W 1979 r. zdobywa tytuł mgr inżyniera na kierunku Chemia, o specjalizacji Lekka Synteza Organiczna. Studium Doktoranckie PG ukończyła w 1984 r. W 1983 r została zatrudniona na macierzystym wydziale w Katedrze Chemii Organicznej, początkowo...
-
Żółte barwniki organiczne w XIX-wiecznych farbach Jana Matejki - identyfikacja substancji barwiących, nośników, oraz wypełniaczy
PublicationNaturalne barwniki organiczne można znaleźć w wielu obiektach dziedzictwa kulturowego. Identyfikacja substancji barwiących obecnych w farbach historycznych dostarcza istotnych informacji dla wielu specjalistów zaangażowanych w naukę o sztuce. Identyfikacja składu farb pozwala na zastosowanie odpowiednich procedur dotyczących renowacji i konserwacji historycznych dzieł sztuki. Informacje te pozwalają na ich renowację zgodnie z decyzjami...
-
Wpływ konfliktu na Ukrainie na mały ruch graniczny z Federacją Rosyjską
Publication.
-
Anna Lisowska-Oleksiak prof. dr hab.
PeopleAnna Lisowska-Oleksiak, born in 1952, has been working at GUT since 1977. Currently is employed at the Faculty of Chemistry as a full professor. She was employed as a research assistant at the University of St Andrews in the group of C. A. Vincent and P.G. Bruce (1991-1994). She completed a two-month research internship in CEA Grenoble (2011). Anna Lisowska-Oleksiak obtained her MSc in chemistry at Nicolaus Copernicus University...
-
Organic filed effect transistor with zinc phthalocyanine.
PublicationW pracy przedstawiono wyniki badań doświadczalnych organicznego tranzystora polowego z warstwą ftalocyjaniny cynku. Jako podłoże zastosowano wysoko domieszkowane wafle krzemu pokryte warstwą tlenku krzemu (IV) o grubości 100 nm, na którą techniką fotolitograficzną była naniesiona struktura elektrod (tzw. geometria dolnych kontaktów). Złote elektrody źródła i drenu tworzyły kanał o długości 5 m (jest to odległość między elektrodą...
-
Hybrydowe fasady aktywne - od cech wizualnych po zyski środowiskowe zintegrowanych rozwiązań organicznych
PublicationW referacie przedstawiono możliwości kształtowania fasad budynków poprzez połączenia trzech podstawowych systemów technologicznych: interaktywnych, medialnych i filtrujących w złożone systemy hybrydowe. Wykazano, że zastosowanie systemów hybrydowych otwiera nowe zakresy współdziałania powierzchni budynku ze środowiskiem zarówno w znaczeniu estetycznym jak też energetycznym. Próby wypracowania zintegrowanych rozwiązań organicznych...
-
Wpływ emisji Lotnych Związków Organicznych (LZO), na jakość powietrza w pomieszczeniach wnętrz
PublicationNa jakość powietrza w pomieszczeniach wnętrz (ang. Indoor Air Quality, IAQ) mają wpływ zarówno czynniki fizyczne (np. hałas, temperatura, wilgotność powietrza) jak i czynniki chemiczne (m.in. Lotne Związki Organiczne, LZO) oraz biologiczne (np. mikroorganizmy). W przypadku czynników chemicznych, istotną grupę związków stanowią głównie LZO (np. węglowodory aromatyczne, alifatyczne). Ponad połowa emisji tych związków pochodzi z materiałów...
-
Metodyka i rezultaty oznaczania mgły oraz lotnych składników organicznych podczas nalewu asfaltów
PublicationW pracy przedstawiono i porównano metodyki analityczne opracowane w celu kontroli stężenia składników występujących w powietrzu wypływającym do systemu utylizacji oparów, z cystern w czasie nalewu asfaltu drogowego. Badania dotyczyły, oddzielnie, lotnych składników organicznych oraz mgły, zatrzymywanej przez filtr z włókniny. Identyfikację i oznaczanie lotnych związków organicznych wykonywano techniką kapilarnej chromatografii...
-
Wpływ substancji organicznej na natlenienie i efektywność usuwania zanieczyszczeń w złożach hydrofitowych.
PublicationCelem pracy było rozpoznanie dynamki i akumulacji substancji organicznej (SO) w złożach hydrofitowych nawadnianych ściekami, jak również warunków wykluczających jej akumulację w gruncie, a zarazem zapewniających efektywne usuwanie zanieczyszczeń. W okresie 2 lat monitorowano trzy lokalne hybrydowe obiekty hydrofitowe działające w Polsce i Niemczech. Jakośc SO w ściekach określono na podstawie udziału stężenia ChZT charakteryzującego...
-
Materiały stosowane w budownictwie - źródło emisji lotnych związków organicznych do powietrza wewnętrznego
PublicationSkład powietrza wewnętrznego jest funkcją różnych czynników. Na wiele z nich użytkownik nie ma bezpośredniego wpływu. Człowiek może jednak wpływać na skład atmosfery wnętrz poprzez dobór elementów wyposażenia o sprawdzonej jakości zdrowotnej. W pracy przedstawiono informacje związane z zagadnieniem emisji do powietrza wewnętrznego lotnych związków organicznych z materiałów wykończeniowych i wyposażeniowych stosowanych we współczesnym...
-
Wytwarzanie cząstek węglanu wapnia w układzie gaz-ciecz w obecności substancji organicznych
PublicationOtrzymywano węgaln wapnia w reakcji CO2 z Ca(OH)2. Do mieszaniny reakcyjnej dodawano glikol etylenowy, glicerol lun n-butanol. Cząstki węglanu wapnia strącane w obecności substancji organicznych były mniejsze niz powstałe w wyniku procesu prowadzonego tylko w mieszninie reagentów w wodzie. Najmniejsze cząstki CaCO3 otrzymywano w obecności glicerolu, wówczas średnia średnica cząstek wynosiła 3,1x10^-3 mm dla reakcji prowadzonej...
-
Możliwości i ograniczenia metod oznaczania lotnych i średniolotnych związków organicznych w wodach
PublicationW pracy przedstawiono i omówiono krytycznie metodyki analityczne wykorzystywane do oznaczania szerokiego spektrum analitów (z grupy lotnych i średniolotnych związków organicznych) w próbkach wody. Szczególną uwagę zwrócono na operacje związane z takimi etapami odpowiednich procedur analitycznych jak: pobieranie próbek, izolacja i/lub wzbogacanie analitów przed etapem oznaczeń końcowych.