Filtry
wszystkich: 1229
wybranych: 595
-
Katalog
- Publikacje 595 wyników po odfiltrowaniu
- Czasopisma 6 wyników po odfiltrowaniu
- Osoby 506 wyników po odfiltrowaniu
- Wynalazki 13 wyników po odfiltrowaniu
- Projekty 7 wyników po odfiltrowaniu
- Laboratoria 1 wyników po odfiltrowaniu
- Zespoły Badawcze 3 wyników po odfiltrowaniu
- Aparatura Badawcza 1 wyników po odfiltrowaniu
- Kursy Online 33 wyników po odfiltrowaniu
- Wydarzenia 49 wyników po odfiltrowaniu
- Dane Badawcze 15 wyników po odfiltrowaniu
Filtry wybranego katalogu
Wyniki wyszukiwania dla: reaktor airlift
-
The recovery of cyanide from gold leach = Odzysk cyjanku w ługowaniu złota
PublikacjaW artykule omówiono nową technologię odzyskiwania lub degradacji cyjanków z wykorzystaniem reaktora z wirującymi płynami. Testy polowe i próby laboratoryjne wykazały, że ta technologia może znaleźć zastosowanie do odpędzania i ponownej absorpcji HCN z wody procesowej powstającej w kopalni złota.
-
Highly crystalline colloidal nickel oxide hole transport layer for low-temperature processable perovskite solar cell
PublikacjaHighly crystalline NiOX usually requires high annealing temperature (>300 °C) which is incompatible with flexible substrate and might consume high amount of energy. Herein, we demonstrate a facile emulsion process to synthesize highly crystalline, low temperature deposition (<150 °C) and solution processable NiOx nanoparticles (NPs) as a hole transport layer for the perovskite solar cells (PVSCs). A novel surfactant of tetramethylammonium...
-
Selective H2 production from plastic waste through pyrolysis and in-line oxidative steam reforming
PublikacjaThis study deals with the proposal of pyrolysis and in-line oxidative steam reforming (P-OSR) for plastic waste valorization and assesses the potential of this strategy for the selective production of H2. Overall, the study aims at progressing towards the fine-tuning of the pyrolysis-reforming technology by co-feeding O2. Thus, a multi-point O2 injection system has been developed to ensure a suitable O2 distribution in the reforming...
-
Degradacja stali chromowo-molibdenowych pod wpływem procesów technologicznych w reaktorach wodorowych
PublikacjaPrzedstawiono charakterystyki materiałów przeznaczonych do budowy wysokociśnieniowych reaktorów wodorowych: konwencjonalnych stali chromowo-molibdenowych 2,25/3Cr-1Mo i stali zmodyfikowanych wanadem 2,25/3Cr-1Mo-0,25V. Szczególną uwagę zwrócono na procesy degradacji struktury i właściwości stali w wyniku długotrwałej eksploatacji w środowisku reaktorów: kruchość odpuszczania i przemiany węglików, wysokotemperaturowy atak wodorowy,...
-
Uncertainty of antioxidant profiling in complex mixtures using liquid chromatography involving post-column derivatisation
PublikacjaThe main goal of this paper is to discuss the problems associated with antioxidant profiling in complex samples using a high-throughput HPLC system coupled with post-column derivatisation reactor. Based on the experimental data reported in the literature, we demonstrated that improper optimisation of temperature and/or pH assay conditions performed using an on-line derivatisation reactor may substantially change the antioxidant...
-
Towards Computer-Aided Graphene Covered TiO2-Cu/(CuxOy) Composite Design for the Purpose of Photoinduced Hydrogen Evolution
PublikacjaIn search a hydrogen source, we synthesized TiO2-Cu-graphene composite photocatalyst for hydrogen evolution. The catalyst is a new and unique material as it consists of copper-decorated TiO2 particles covered tightly in graphene and obtained in a fluidized bed reactor. Both, reduction of copper from Cu(CH3COO) at the surface of TiO2 particles and covering of TiO2-Cu in graphene thin layer by Chemical Vapour Deposition (CVD) were...
-
Przyszłość energetyki jądrowej na świecie(cz. I)
PublikacjaW artykule przedstawiono problematykę rozwoju energetyki jądrowej w Polsce i na świecie ze szczególnym uwzględnieniem reaktorów jądrowych generacji IV.
-
Flue gas treatment for SO2 removal with air-sparged hydrocyclone technology
PublikacjaOpisano wstępne wyniki badań laboratoryjnych usuwania SO2 z mieszaniny gazów z zastosowaniem reaktora cyklonowego (ASH). Do absorpcji stosowano wodę wodociągową oraz roztwór alkaliów. Zbadano wpływ natężenia przepływu gazu, natężenia przepływu wody oraz długość elementów ASH. Stwierdzono, że efektywność absorpcji SO2 z powietrza stosując technologię ASH jest porównywalna z efektywnością metod konwencjonalnych.
-
Przyszłość energetyki jądrowej na świecie(cz. II)
PublikacjaW artykule przedstawiono problematykę rozwoju energetyki jądrowej w Polsce i na świecie ze szczególnym uwzględnieniem reaktorów jądrowych małej i średniej mocy.
-
Adaptacja osadu do wód poosadowych i zewnętrznego źródła węgla.
PublikacjaSpełnienie obowiązujących obecnie warunków usuwania azotu, możliwe jest w przypadku osią-gnięcia wysokiej efektywności procesu denitryfikacji, która musi być poprzedzona pełną nitryfikacją, wiąże się to z wysokimi kosztami napowietrzania w bioreaktorach. Do stref anoksycznych konieczne jest dostarczenie odpowiedniej ilości węgla organicznego, co wiąże się z koniecznością wspomagania denitryfikacji. Odcieki z beztlenowych procesów...
-
Wyznaczanie charakterystyk hydraulicznych dla trójwymiarowych obiektów przepływowych
PublikacjaZaproponowano systematyczną klasyfikację reaktorów, służących do oczyszczania wody i ścieków, uwzględniającą formalny charakter zmiennych przepływu. Opisano zasady wymiarowania obiektów dla poszczególnych kategorii.
-
Functionalized polyolefins, synthesis application and industrial relevance
PublikacjaPolymers play a key role in our modern life full of technical advances and a continuous request for new materials with tailored properties for a low price. Their excellent mechanical properties, good processability, chemical stability and low price make polyolefins the polymers of choice for most commodity and some more specialized applications. As a result, polyolefins account for over 65% of the total world demand of plastic...
-
Hierarchical dissolved oxygen control for activated sludge processes
PublikacjaA hierarchical controller for tracking the dissolved oxygen reference trajectory in activated sludge processes is proposed and investigated. The removal of nitrogen and phosphorous from wastewater is considered. Typically, an aeration system itself is a complicated hybrid nonlinear dynamical system with faster dynamics compared to the internal dynamics of the dissolved oxygen in a biological reactor. It is a common approach to...
-
Analiza nowoczesnych siłowni jądrowych
PublikacjaW pracy analizowano obiegi termodynamiczne siłowni wykorzystujących reaktory jądrowe IV generacji. Obliczano sprawność obiegów siłowni jądrowych z nowoczesnymi reaktorami, a wyniki obliczeń porównano z tradycyjnym układem obecnie stosowanym typu PWR. Każdy z badanych układów optymalizowano ze względu na maksymalną sprawność dla zadanych parametrów początkowych. Układ nadkrytyczny wodny SCWR okazał się najkorzystniejszy ze względów...
-
Wpływ technologii na konkurencyjność lokalnych rynków energii - zagadnienia wybrane
PublikacjaW artykule przedstawiono prognozy dotyczące lokalnych rynków energii w Polsce. Uwagę zwrócono na sektor wytwarzania
-
Wdrażanie polityki strukturalnej i regionalnej w sektorze szkolnictwa wyższego - pomorskie na tle innych województw
PublikacjaW artykule przedstawione zostały teoretyczne podstawy polityki strukturalnej i regionalnej UE oraz narzędzi jej wdrażania, omówiono także terminologię odnoszącą się do tego zagadnienia. Zaprezentowano ponadto poszczególne programy operacyjne i możliwości uzyskania wsparcia w ich ramach przez uczelnie. Scharakteryzowano sektor szkolnictwa wyższego w województwie pomorskim oraz poziom absorpcji funduszy strukturalnych na lata 2007-2013...
-
Importance of the combined effects of dissolved oxygen and pH on optimization of nitrogen removal in anammox-enriched granular sludge
PublikacjaThe combined effects of dissolved oxygen (DO) and pH on nitrogen removal were investigated in a laboratory-scale sequencing batch reactor (SBR) with anammox-enriched granular sludge obtained from a nitritation/anammox system. The highest specific nitrogen removal rate (SNRR) (1.1 gN gVSS−1 d−1) was observed under non-aerated conditions, resulting in the nitrogen removal efficiency of 81.6%. Although nitrogen removal was readily...
-
Modeling nitrous oxide production by a denitrifying-enhancedbiologically phosphorus removing (EBPR) activated sludge in thepresence of different carbon sources and electron acceptors
PublikacjaIn this study, the IWA Activated Sludge Model No. 2d (ASM2d) was expanded to identify the most important mechanisms leading to the anoxic nitrous oxide (N2O) production in the combined nitrogen (N) and phosphorus (P) removal activated sludge systems. The new model adopted a three-stage denitrification concept and was evaluated against the measured data from one/two-phase batch experiments carried out with activated sludge withdrawn...
-
THE CASE OF MANAGEMENT CONCEPTS IN CIVIL AVIATION BUSINESS.
PublikacjaThe article presents the changes in management concepts used in civil aviation business in last 25 years. There is a need to make prognosis and support decision-making processes with different models but each model is adapted to current management concept. This article will present the changes and possible future trends in management concepts with the description of strengths and weaknesses of each of them. These might be used...
-
Highly crystalline colloidal nickel oxide hole transport layer for low-temperature processable perovskite solar cell
PublikacjaHighly crystalline NiOX usually requires high annealing temperature (>300 °C) which is incompatible with flexible substrate and might consume high amount of energy. Herein, we demonstrate a facile emulsion process to synthesize highly crystalline, low temperature deposition (<150 °C) and solution processable NiOx nanoparticles (NPs) as a hole transport layer for the perovskite solar cells (PVSCs)....
-
Rozwój badań nad kinetyką procesów biologicznych usuwania azotu ze ścieków.
PublikacjaStan wiedzy w zakresie nowych zastosowań konwencjonalnych reaktorów biologicznych z osadem czynnym. Trendy związane z aplikacją zmodyfikowanych oraz nowych procesów. Podstawy modelowania matematycznego związanego z tymi procesami.
-
Odtwarzanie rezystancji uzwojenia stojana silnika indukcyjnego
PublikacjaW artykule przedstawiono koncepcję estymacji rezystancji uzwojeń stojana silnika indukcyjnego. Proponowana metoda oparta jest wektor strumienia stojana estymowany w modelu referencyjnym silnika oraz wektor strumienia stojana wyznaczony w nowym obserwatorze prędkości kątowej maszyny. Prezentowane rozwiązanie wykorzystuje algorytmy dokładnego generowania wektora napięcia wyjściowego falownika. Strukturę układu regulacji oparto na...
-
Współprądowe zgazowanie wtórnego paliwa odpadowego
PublikacjaW niniejszej pracy analizie poddano proces zgazowania wtórnego paliwa odpadowego, RDF. Paliwo to jest kłopotliwe dla stabilnego prowadzenia procesu ze względu na powstawanie spieków powodujących zalepianie się reaktora i dużych oporów przepływów gazów procesowych. Poprawę warunków procesu uzyskano stosując mieszaninę RDF ze zrębkami drzewnymi w stosunku 1:1. Jednak syngaz uzyskany w procesie zgazowania tej mieszaniny charakteryzował...
-
The experimental evaluation and modeling of SBR removing nutrients under varied aeration conditions
PublikacjaSequencing batch reactors (SBR) are mainly characterized by sequential process phases of fill, react, settle, decant and idle periods that allow considerable flexibility in the design and operation in different conditions. This flexibility and the unique features of SBRs used to wastewater treatment by activated sludge systems operated in laboratory scale, allow not only conducting experiments for the standard conditions but also...
-
Incorporation of the complete ammonia oxidation (comammox) process for modeling nitrification in suspended growth wastewater treatment systems
PublikacjaThe newly discovered process complete ammonia oxidation (comammox) has changed the traditional under-standing of nitrification. In this study, three possible concepts of comammox were developed and incorporated as part of an extended two-step nitrification model. For model calibration and validation, two series of long-term biomass washout experiments were carried out at 12 ◦C and 20 ◦C in a laboratory sequencing batch reactor....
-
Opis kinetyki procesów w projektowaniu urządzeń do oczyszczania wody i ścieków.
PublikacjaStałe szybkości reakcji odgrywają ogromną rolę w projektowaniu procesów oczyszczania wody i ścieków. W pracy omówiono wpływ metody opisu czasu przebywania płynu w reaktorze na dokładność wyznaczenia stałej szybkości reakcji.
-
Wastewater treatment by means of advanced oxidation processes based on cavitation – A review
PublikacjaHydrodynamic and acoustic cavitation combined with advanced oxidation processes (AOPs), including, among others, the Fenton process, is a promising alternative to the technologies of wastewater treatment technologies in use today. The present review discusses processes based on cavitation combined with AOPs and evaluates their effectiveness in oxidation of organic contaminants. Complete degradation of, among others, p-nitrotoluene,...
-
Experimental and model-based evaluation of the role of denitrifying polyphosphate accumulating organisms at two large scale WWTPs in northern Poland
PublikacjaW pracy dokonano oceny zdolności denitryfikacyjnych bakterii fosforowych na przykładzie oczyszczalni ścieków ''Wschód'' w Gdańsku i ''Dębogórze'' w Gdyni. W tym celu wykonano serię testów z wykorzystaniem tzw. reaktora ''wsadowego'', które następnie były modelowane za pomocą modelu ASM2d. Badania wykazały, że tylko 32% bakterii fosforowych posiada zdolność do denitryfikacji. Szybkość denitryfikacji związana z aktywnością bakterii...
-
Analysis the Parameters of the Adaptive Controller for Quality Control of Dissolved Oxygen Concentration
PublikacjaThe wastewater treatment plant can be considered a dynamic large scale complex system, in which the most important control parameter is the dissolved oxygen concentration in the aerobic zone. The air is supplied to this zone by the aeration system. In the paper, both the sequencing batch reactor and the aeration system are modelled and used as plant of control performed by the cascade nonlinear adaptive control system extended...
-
Machine Learning and Text Analysis in an Artificial Intelligent System for the Training of Air Traffic Controllers
PublikacjaThis chapter presents the application of new information technology in education for the training of air traffic controllers (ATCs). Machine learning, multi-criteria decision analysis, and text analysis as the methods of artificial intelligence for ATCs training have been described. The authors have made an analysis of the International Civil Aviation Organization documents for modern principles of ATCs education. The prototype...
-
Weighted least squares parameter estimation for model predictive control of integrated wastewater systems at medium time scale.
PublikacjaW artykule przedstawione zostało sformułowanie i implementacja algorytmu ważonej sumy najmniejszych kwadratów na przesuwnym oknie pomiarowym dla celów estymacji parametrów modelu typu szara skrzynka. Model typu szara skrzynka dynamiki reaktora biologicznego jest wykorzystywany przez moduł sterowania predykcyjnego sterujący zintegrowanym systemem ściekowym w średniej skali czasu. Algorytm estymacji parametrów był walidowany na symulatorze...
-
Photocatalytic activity of TiO2 immobilized on glass beads
PublikacjaAktywność fotokatalityczną czystego TiO2 oraz TiO2 modyfikowanego borem zbadano w reakcji degradacji wodnego roztworu fenolu. TiO2 osadzono na szklanych kulkach i umieszczono w reaktorze wyposażonym w szklaną, kwarcową rurę, którą naświetlano promieniowaniem z zakresu UV-Vus
-
ADAPTATION OF THE ACTIVATED SLUDGE TO THE DIGESTATE LIQUORS DURING THE NITRIFICATION AND DENITRIFICATION PROCESSES
PublikacjaThe activated sludge process of the digestate liquors after chemical separation was conducted using a 10 L lab-scale sequencing batch reactor (SBR) and a 0.50 m3 pilotscale SBR independently (with pH control). Due to the relatively high concentration of free ammonia (FA), clear inhibitory effects of the digestate liquors on the nitrifying bacteria were observed. The adaptation of the activated sludge to the toxicity was evaluated...
-
Comparison of volume-and surface-detention-time distributions
PublikacjaCzas zatrzymania ścieków w reaktorze jest bardzo ważnym parametrem projektowym. Jego wyznaczenie jest trudne i kłopotliwe. Z tego względu zbadano możliwość zastąpienia wartości tego parametru, wyznaczonej tylko dla swobodnej powierzchni ścieków. W wyniku stwierdzono dopuszczalność takiej zamiany.
-
An improved high-speed residue-to-binary converter based on the chinese remainder theorem
Publikacjaw pracy zaprezentowano nowy szybki konwerter z systemu resztowego do systemu binarnego. Projekcje ortogonalne wyznaczane są przy użyciu funkcji logicznych pięciu zmiennych. Suma projekcji obliczana jest z zastosowaniem drzewa Wallace'a. Wektor sumy i wektor przeniesienia są dzielone na segmenty tak aby liczba reprezentowana łącznie przez obydwa segmenty o młodszych wagach nie przekraczała zakresu systemu resztowego,M. Bity segmentów...
-
Evaluation Of Single Pole Auto-Reclosing Effectiveness With Nonlinear Secondary Arc Model
PublikacjaThe paper discusses two evaluation methods of single pole auto-reclosing process effectiveness in HV transmission lines. Secondary arc current and recovery voltage results obtained by load flow calculation are compared to the results obtained by the time domain simulations. Moreover, a non-linear secondary arc implementation is presented. The authors indicate, that precise representation of secondary electric arc leads to more...
-
UV/VIS light-enhanced photocatalysis for water treatment and protection
PublikacjaPraca zawiera wyniki badań nad zaawansowanymi metodami fotokatalitycznymi w aspekcie degradacji zanieczyszczeń w fazie ciekłej. Fenol i chlorowane pestycydy zostały zastosowane jako związki modelowe. Równocześnie prowadzono badania dotyczące ścieków pestycydowych. Rozważane układy: UV/TiO2 w zawiesinie lub osadzony na szklanych mikrosferach oraz UV/H2O2/powietrze. Poprzez modyfikację tlenku tytanu(IV) pierwiastkami niemetalicznymi...
-
Verification of baffle factor for straight pipe flow
PublikacjaDuring the water disinfection devices designing, it is often assumed that the baffle factor for a straight pipe reactors is equal to one. It would be possible only for the plug flow, which is a simplified model of the flow and does not appear in real situations. The paper contains an equation which enables calculation of the real value of the baffle factor for the pipe flow.
-
Nickel alloys in hydroprocessing units
PublikacjaPrzedstawiono uszkodzenia stopu niklu typu 825 w wyniku eksploatacji w chłodnicy powietrznej za reaktorem wodorowym w rafineryjnej instalacji przepracowanych olejów napędowych. Wyjaśnono korozyjno-erozyjny mechanizm niszczenia, zwracając uwagę na kruchość materiału w obecności wodoru i udarowego działania strumieni procesowych.
-
Współczesne elektrownie jądrowe
PublikacjaPrzedstawiono i scharakteryzowano stosowane technologie wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych ze szczególnym uwzględnieniem zaawansowanych technologii reaktorów energetycznych III oraz IV generacji. Istotny nacisk położono na zagadnienia bezpieczeństwa współczesnych elektrowni jądrowych, zwłaszcza w świetle katastrofy w japońskiej Elektrowni Fukushima, spowodowanej tsunami.
-
The Issues of Reactive Power Compensation in High-voltage Transmission Lines
PublikacjaThis paper discusses the selection of compensation shunt reactors for a double-circuit 400 kV transmission line using the example of the newly built Elk Bis – Alytus transmission line. The analysis takes into account various conditions of the power system. The published results relate to voltage levels in steady states and during switching processes and short circuits.
-
Układ bezpośredniej regulacji strumienia silnika asynchronicznego
PublikacjaW referacie przedstawiono strukturę układu regulacji silnika indukcyjnego opartą na modelu multiskalarnym. Dla przedstawianej struktury wybrano do transformacji zmiennych stanu wektor prądu stojana i wektor strumienia stojana. Przeprowadzono badania eksperymentalne, na stanowisku z silnikami o mocy 22kW, w układzie regulacji z obserwatorem prędkości ką-towej wirnika. Badania przeprowadzono w pełnym zakresie zmian prędkości oraz...
-
Układ regulacji strumienia stojana silnika asynchronicznego oparty na modelu multiskalarnym.
PublikacjaW ostatnim okresie w laboratoriach Katedry Energoelektroniki i Maszyn Elektrycznych Politechniki Gdańskiej przeprowadzono obszerne badania bez-czujnikowego układu sterowania silnikiem indukcyjnym z obserwatorem prędkości kątowej wirnika. Układ sterowania oparto na modelu multiskalarnym silnika induk-cyjnego otrzymanym w rezultacie przyjęcia wektorów prądu stojana i strumienia wirnika. W niniejszym artykule przedstawiono strukturę...
-
Działania inżyniera w sytuacji przedawaryjnej i podczas awarii konstrukcji budowalnej.
PublikacjaOmówiono działania które powinien podjąć inżynier budowlany w momencie gdy stwierdzi stan przedawaryjny oraz gdy wystąpi awaria. Zwrócono uwagę na aspekty techniczne i psychologiczne tych działań. Przytoczono prawidłowe działania inżynierskie w przykładowych awariach i katastrofach zbiorników stalowych, hal wystawowych, mostów i reaktorów rafineryjnych.
-
A mechanistic model for fate and removal of estrogens in biological nutrient removal activated sludge systems
PublikacjaTwo estrogen fate and transformation models were integrated with a comprehensive activated sludge model (ASM) to predict estrogen removal based on biomass and solids production. Model predictions were evaluated against published full-scale plant data as well as results from a laboratory-scale sequencing batch reactor (SBR) fed synthetic wastewater. The estrogen fate model relating the rate of total estrogen degradation to soluble...
-
Approximation of Fractional Order Dynamic Systems Using Elman, GRU and LSTM Neural Networks
PublikacjaIn the paper, authors explore the possibility of using the recurrent neural networks (RNN) - Elman, GRU and LSTM - for an approximation of the solution of the fractional-orders differential equations. The RNN network parameters are estimated via optimisation with the second order L-BFGS algorithm. It is done based on data from four systems: simple first and second fractional order LTI systems, a system of fractional-order point...
-
Zaawansowane algorytmy sterowania i optymalizacji w biologicznej oczyszczalni ścieków typu wsadowego
PublikacjaObiektem zainteresowania jest biologiczna, sekwencyjna oczyszczalnia ścieków (Sequ-encing Batch Reactor – SBR). Jest to złożony system sterowania z powodu nieliniowej dyna-miki, niepewności, wielu skal czasu, wielowymiarowości i braku wystarczającej liczby pomia-rów. Warunkiem koniecznym zachodzenia większości procesów biologicznych jest dostar-czenie bakteriom oczyszczającym ścieki, odpowiedniej ilości tlenu, za pomocą instalacji...
-
The selective salinity and hydrazine parameters for the start-up of non-anammox-specific biomass SBR
PublikacjaThe presence of ammonium (NH 4+ ) in wastewater above the permissible limits leads to undesirable ecological impact and public health concerns. In this study, the anaerobic ammonium oxidizing (anammox) bacteria-mediated nitrogen removal was investigated using a sequential batch reactor (SBR). Effects of different salinity levels were evaluated on the bacterial activity at: mild (below 0.2 g NaCl/L), elevated (18.2 g NaCl/L) and...
-
Poprawa właściwości sedymentacyjnych osadu czynnego w reaktorach typu SBR i metody szybkiej oceny tych właściwości
PublikacjaPorównano różne metody oceny właściwości sedymentacyjnych osadu czynnego, w tym indeks objętościowo-wagowy osadu oraz bezpośredni pomiar szybkości opadania osadu na głębokość 4 m w reaktorze w oczyszczalni ścieków. Stwierdzono, iż ocena właściwości sedymentacyjnych osadu w obiekcie rzeczywistym umożliwia szybki dobór parametrów sterowania oczyszczalnią ścieków.
-
Non-linear control of induction motor in field weakening region
PublikacjaW referacie przedstawiono układ sterowania silnikiem asynchronicznym klatkowym, oparty na modelu multiskalarnym. Dla zaproponowanej struktury wybrano dwa wektory do transformacji zmiennych stanu: wektor prądu stojana i wektor strumienia stojana. Przepro¬wadzono badania eksperymentalne na stanowisku badawczym z silnikami indukcyjnymi o mocy 22kW, w których do odtwarzania prędkości kątowej wykorzystano obserwator prędkości kątowej...