Search
Filters
total: 116
filtered: 89
Search results for: BIAŁKO REPLIKACYJNE A (RPA)
-
Podczyszczanie ścieków z zakładów mięsnych metodą filtracji przez złoża torfowo-kredowe.
PublicationPodjęto badania, których celem było sprawdzenie możliwości zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń ścieków mięsnych połączonego z odzyskiem białek i tłuszczu, metodą filtracji przez złoża torfowo-kredowe. Określono stopień odzysku głównych substancji pokarmowych (białko i tłuszcz) a także efektywność oczyszczenia ścieków (ChZT, BZT5, zawiesina).
-
Logistyczny proces wyboru dostawcy w tworzeniu marki własnej produktów spożywczych. Analiza przypadku polskich firm spożywczych na rynku afrykańskim
PublicationTematem głównym artykułu była analiza procesu wyboru dostawcy w tworzeniu marki własnej produktów spożywczych. W/w analiza dotyczyła przypadku polskich firm spożywczych na rynku afrykańskim. Dane do artykułu zostały zebrane przez autora w trakcie trzyletniego procesu selekcji dostawców marek własnych, dla czołowej sieci handlowej z RPA, oraz nadzorowania dostaw do sześciu krajów afrykańskich. Badanie prezentuje praktyczną metodę...
-
The immune responses of sheep after DNA immunization with Toxoplasma gondii MAG1 antigen - with and without co-expression of ovine interleukin 6
PublicationW niniejszej pracy porównano odpowiedź immunologiczną owiec, którym podano domięśniowo plazmid DNA zawierający gen kodujący białko macierzy cyst tkankowych (MAG1) Toxoplasma gondii - pojedynczo bądź z DNA plazmidu kodującego owczą interleukinę 6 (IL-6). Dzięki wykorzystaniu plazmidu zawierającego gen mag1 odnotowano podwyższony poziom przeciwciał IgG1 oraz IgG2 w surowicach szczepionych zwierząt.
-
Chimeric Dr fimbriae with a Herpes Simplex virus type 1 epitope as a model for a recombinant vaccine.
PublicationBiałko adhezyny DraE uropatogennych szczepów E. coli Dr+ zostało wykorzystane jako nośnik 11a a determinanty antygenowej glikoproteiny D wirusa HSV ty-pu 1. Sekwencja kodująca epitop HSV została wklonowana do genu draE w obrębie regionu N- terminalnego eksponowanej powierzchniowo domeny 2. Ekspresjachimerycznych białek DraE-HSV została potwierdzona za pomocą mikroskopii immunofluorescencyjnej i elektronowej.
-
A two-plasmid Escherichia coli system for expression of Dr adhesins
PublicationPraca opisuje konstrukcję wydajnego systemu produkcji fimbrii Dr. System składa się z dwóch plazmidów. Plazmid pACYCpBAD-DraC-C-His zawiera pod kontrolą promotora arabinozowego gen draC kodujący białko kanałotwórcze DraC. Plazmid pET-30b-sygDraBE zawiera pod kontrolą promotora T7lac geny draB i draE kodujące odpowiednio białko opiekuńcze DraB oraz adhezynę DraE. Oba plzamidy posiadają różne ori replikacji co pozwala na ich jednoczesne...
-
Delay induced oscillations in gene expression of Hes1 protein model
PublicationW pracy został omówiony model produkcji białka Hes1. Stężenie Hes1 jest kontrolowane przez ujemne sprzężenie zwrotne wbudowane w białko i jego mRNA. Przeprowadzona analiza potwierdziła znane wyniki numeryczne, że oscylacje wywołane są przez opóźnienie. Pokazaliśmy również, że jeśli współczynnik Hilla jest większy niż 1, to istnieje krytyczna wartość opóźnienia, dla której ma miejsce bifurkacja Hopfa i pojawiają się rozwiązania...
-
Structural determinants of imidazoacridinones facilitating antitumor activity are crucial for substrate recognition by ABCG2
PublicationW pracy zidentyfikowaliśmy elementy struktury chemicznej dla 23 pochodnych imidazoakrydonu odpowiedzialne za ich rozpoznawanie przez transporter typu ABC, białko ABCG2. za transport tych związków przez pompę ABCG2 odpowiedzialne jest grupa hydroksylowa w pozycjach R1, R2 i R3 chromoforu. Stwierdziliśmy także, że zwiększanie ilości grup metylenowych łańcucha bocznego imidazoakrydonów powodowało zmniejszenie aktywnego transportu...
-
Symulacje biomolekularne jako narzędzie do badania mechanizmów rozpoznania i wiązania pomiędzy białkami
PublicationBiałka pełnią wielorakie funkcje w organizmach żywych, jednak rzadko działają samodzielnie. W zdecydowanej większości przypadków współpracują one między sobą tworząc makrokompleksy o precyzyjnie zorientowanych podjednostkach. Oddziaływania międzybiałkowe wzbudzają więc duże zainteresowanie, jako że w istotny sposób odpowiadają za aktywność biologiczną białek. Choć do tej pory opracowano wiele metod doświadczalnych badania oddziaływań...
-
Analysis of the unique structural and physicochemical properties of the DraD/AfaD invasin in the context of its belonging to the family of chaperone/usher type fimbrial subunits
PublicationInwazyna DraD kodowana przez operon dra posiada strukturę charakterystyczną dla białek podjednostkowych fimbrii typu chaperone-usher. Fold-Ig białka DraD posiada dwie charakterystyczne cechy wyróżniające je z pośród rodziny fimbrialnych białek podjednostkowych: 1) zaburzenie struktury beta-beczki w rejonie szczeliny akceptorowej objawiające się układem wiązań wodorowych głównego łańcucha polipeptydowego oraz 2) nietypowo usytuowany...
-
ABC transporters Cdr1p, Cdr2p and Cdr3p of a human pathogen Candida albicans are general phospholipid translocators
PublicationFluoryzujące analogi fosfolipidów NBD-PE, NBD-PC i NBD-PS zostały wykorzystane w celu wykazania, że białko Cdr1p i jego inne homologi, Cdr2p i Cdr3p, należące do grupy białek zawierających tzw. kasetę wiążącą ATP (ABC), zachowują się jak ogólne przenośniki lipidów. Wyniki badań pokazują, że transportery typu ABC występujące w C. albicans są przenośnikami fosfolipidów i aktywność ta może być jedna z fizjologicznych funkcji białek.
-
Dodatki do żywności wspomagające separację pianową białek serwatkowych
PublicationZbadano możliwości poprawy efektywności współprądowej separacji pianowej białek serwatkowych poprzez wzbogacenie surówki o substancje dodatkowe. Aby wyizolowane białko mogło być powtórnie wykorzystane, jako addytywy wybrano substancje powszechnie stosowane w przemyśle spożywczym jako dodatki do żywności: gumę arabską (E 414), gumę ksantanową (E 415) oraz karagen (E 407). Najlepsze efekty tj. najwyższe wartości współczynnika wzbogacenia...
-
Herbaria i florilegia od XV do XVIII wieku ze zbiorów PAN Biblioteki Gdańskiej
PublicationPublikacja przedstawia wstępną analizę ilości i zawartości zespołu botanicznych druków tekstowych i graficznych, znajdujących się w historycznych zbiorach PAN Biblioteki Gdańskiej. W tekście uwzględniono także informacje o rozproszonej spuściźnie gdańskiej rodziny Breyne, znajdującej się obecnie w Forschungsbibliothek Gotha (Niemcy) oraz w Brenthurst Library w Johannesburgu (RPA), w tym o kolekcji 189 ilustracji botanicznych sióstr...
-
Modulation of immune response to Toxoplasma gondii in sheep by immunization with a DNA vaccine encoding ROP1 antigen as a fusion protein with ovine CD154
PublicationNiniejszy artykuł prezentuje porównanie skuteczności działania w immunizacji owiec dwóch antytoksoplazmozowych szczepionek DNA: kodującej białko ROP1 Toxoplasma gondii oraz kodującej w/w antygen i owczą cząsteczkę CD154 lokalizowaną na powierzchni aktywowanych komórek T. Otrzymane wyniki badań pokazały, iż domięśniowe podanie szczepionki DNA zawierającej gen kodujący ROP1 i CD154 znacząco wzmacnia odpowiedź immunologiczną szczepionych...
-
Construction and purification of his6-Thermus thermophilus MutS protein.
PublicationGen mutS z termofilnej bakterii Thermus thermophilus zamplifikowano przy użyciu PCR, sklonowano i przeprowadzono jego ekspresję w E. coli. Rekombinantowe białko MutS zawierające oligohistydynową domenę na N-końcu oczyszczono w jednoetapowej procedurze przy wykorzystaniu chromatografii powinowactwaNi(2+). Zdolność do rozpoznania niekomplementarności białka his(6)-MutS potwierdzono w eksperymentach ochrony DNA przed trawieniem...
-
A new MIC1-MAG1 recombinant chimeric antigen can be used instead of the Toxoplasma lysate antigen in the serodiagnosis of human toxoplasmosis
PublicationW niniejszej publikacji po raz pierwszy przedstawiono otrzymanie i oszacowanie przydatności diagnostycznej nowego chimerycznego antygenu MIC1-MAG1 Toxoplasma gondii do rozpoznawania toksoplazmozy u ludzi. Antygen chimeryczny MIC1-MAG1 został otrzymany jako białko fuzyjne zawierające dwie domeny oligohistydynowe na N- i C-końcu z użyciem systemu ekspresyjnego Escherichia coli. Po oczyszczeniu z wykorzystaniem metody chromatografii...
-
A freeze-thaw method for desintegration of Escherichia coli cells producing T7 lysozyme used in pBAD expression systems
PublicationPlazmid pLysN zawierający gen kodujący lizozym T7 pod kontrolą promotora lac został skonstruowany w celu ułatwienia dezintegracji komórek po ekspresji rekombinantowych białek w systemach ekspresji indukowanych arabinozą. Użyteczność plazmidu została przetestowana w komórkach Escherichia coli TOP10 i E. coli LMG194, niosących plazmid pBADMHADgeSSB, zawierający gen kodujący białko SSB Deinococcus geothermalis pod kontrolą promotora...
-
Preclusion of irreversible destruction of Dr adhesin structures by a high activation barrier for the unfolding stage of the fimbrial DraE subunit
PublicationFimbrie Dr uropatogennych szczepów Escherichia coli stanowią przykład eksponowanych powierzchniowo struktur adhezyjnych podlegających biogenezie według zakonserwowanego, pośród bakterii Gram-ujemnych, systemu "chaperone-usher" ("białko opiekuńcze-zewnątrzbłonowe białko kanałowe"). Powyższe struktury adhezyjne są niezbędne w procesie specyficznej adhezji bakterii do receptorów zlokalizowanych na powierzchni docelowych komórek gospodarza....
-
Esteraza GDSL z psychrotolerancyjnego szczepu Pseudomonas sp. S9 - konstrukcja systemów ekspresyjnych opartych o komórki Escherichia coli i Pichia pastoris, produkcja, oczyszczanie i charakterystyka uzyskanych białek rekombinowanych
PublicationW rozprawie doktorskiej celu opracowania wydajnej metody produkcji rekombinantowych wariantów sekwencyjnych enzymu esterolitycznego z psychrotolerancyjnego szczepu Pseudomonas sp. S9 zaprojektowano układy ekspresyjne umożliwiające ich produkcję w bakteriach Escherichia coli oraz drożdżach Pichia pastoris. W systemie ekspresyjnym E. coli wyprodukowano dwa warianty białek: EstS9Auto (białko zbudowane z domeny katalitycznej, domeny...
-
The DraC usher in Dr fimbriae biogenesis of uropathogenic E. coli Dr+ strains
PublicationBiogeneza fimbrii Dr kodowanych przez operon dra uropatogennych szczepów Escherichia coli (infekcje górnych dróg moczowych) odbywa się na bazie zakonserwowanego systemu sekrecji typu chaperone-usher. Funkcjonowanie powyższego systemu sekrecji opiera się na dwóch komponentach białkowych, periplazmatycznym chaperonie DraB i zewnątrzbłonowym kanale DraC. Białko DraB kontroluje proces składania podjednostek fimbrialnych DraE, natomiast...
-
BIOSYNTEZA ESTERAZY Z PSEUDOMONAS SP. S9 W KOMÓRKACH PICHIA PASTORIS, OCZYSZCZANIE I CHARAKTERYSTYKA
PublicationEnzymy lipolityczne ze względu na swoje unikalne właściwości takie jak stereo-, chemo- i regiospecyficzność znajdują szereg zastosowań w różnych gałęziach przemysłu. Lipazy i esterazy wykorzystywane są w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, spożywczym oraz w syntezie organicznej. W ramach wcześniejszych badań zidentyfikowałam i scharakteryzowałam aktywną w niskiej temperaturze esterazę z Pseudomonas sp. S9. Esteraza Pseudomonas...
-
Cloning, expression, and purification of a recombinant cold-adapted β-galactosidase from antarctic bacterium Pseudoalteromonas sp. 22b
PublicationAntarktyczny szczep, gram-ujemnych bakterii Pseudoalteromonas sp. 22b, wyizolowanych z przewodu pokarmowego kryla z gatunku Thyssanoessa macrura, jest producentem wewnątrzkomórkowej zimnolubnej beta-galaktozydazy. Białko to jest homotetramerem, w którym każda z jednostek monomeru zbudowana jest z 1028 reszt aminokwasowych. Gen kodujący ten enzym został sklonowany i eksprymowany w komórkach E. coli. Następnie z zastosowaniem procedury...
-
Use of MAG1 recombinant antigen for diagnosis of Toxoplasma gondii infection in humans
PublicationPraca opisuje klonowanie, oczyszczanie oraz zastosowanie w immunodiagnostyce toksoplazmozy antygenu rekombinantowego macierzy cyst tkankowych (MAG1) Toxoplasma gondii. Zastosowany system ekspresyjny pozwolił uzyskać dużą ilość rekombinantowego antygenu, który następnie wykorzystano w teście ELISA do wykrywania specyficzych przeciwciał anty-T. gondii klasy IgG w surowicach pacjentów chorych na toksoplazmozę. W przeprowadzonych badaniach...
-
Zastosowanie immobilizowanego białka MutS do wychwytywania fragmentów DNA zawierających niesparowane zasady
PublicationBiałko MutS wiąże DNA zawierające błędnie sparowane oraz niesparowane zasady w DNA. Podjęto szereg prób wykorzystania tego białka jako narzędzia do detekcji nieznanych mutacji lub zagęszczania frakcji DNA z niesparowaną zasadą. Dotychczas żadna z metod oparta na użyciu białka MutS nie została wdrożona powszechnie do praktyki laboratoryjnej. Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest stosunkowo silne powinowactwo MutS do DNA w pełni...
-
Type II secretory pathway for surface secretion of DraD invasin from the uropathogenic Escherichia coli Dr+ strain
PublicationWłaściwości wirulentne uropatogennych szczepów Escherichia coli Dr+ IH11128 związane są z obecnością struktur fimbrialnych typu Dr i białka inwazyny DraD, które może na powierzchni komórki bakteryjnej pełnić rolę fimbrialnej podjednostki szczytowej. Ostatnie badania wykazały, że białko DraD jest eksponowane na powierzchni bakterii w dwóch formach: związanej ze strukturą fimbrialną i jako niezależna od fimbrii otoczka białkowa....
-
Toxoplasma gondii: Recombinant GRA5 antigen for detection of immunoglobulin G antibodies using enzyme-linked immunosorbent assay
PublicationW publikacji po raz pierwszy oszacowano przydatność diagnostyczną antygenu rekombinantowego GRA5 Toxoplasma gondii do serodiagnostyki toksoplazmozy u ludzi. Do celu wykorzystano pulę surowic pochodzącą od 189 pacjentów chorych na toksoplazmozę wczesną, podostrą i przewlekłą oraz od 31 pacjentów zdrowych , które testowano z wykorzystaniem metody ELISA. Specyficzne przeciwciała anty-GRA5 klasy IgG wykryto w 70,9% surowic seropozytywnych....
-
Badanie, metodami dynamiki molekularnej, hydratacji domeny katalitycznej cząsteczki kinezyny oraz wpływu efektów hydratacyjnych na jej funkcjonalność motoryczną
PublicationCelem pracy było zbadanie właściwości wody solwatacyjnej wokół domeny motorycznej kinezyny oraz pomiędzy kinezyną a dimerem tubulinowym. Ponadto, analizowany był wpływ rozpuszczalnika na siłę generowaną przez szyjkę łącznikową kinezyny. Dane otrzymane zostały z użyciem symulacji komputerowych. Odkryto liniową korelację pomiędzy współczynnikami dyfuzji wody solwatacyjnej i ruchliwością sąsiadujących atomów białka. Wpływ wody na...
-
Extracellular secretion of Pseudoalteromonas sp. cold-adapted esterase in Escherichia coli in the presence of Pseudoalteromonas sp. components of ABC transport system
PublicationEnzymy lipolityczne, głównie lipazy i esterazy, stanowią cenną grupę biokatalizatorów wykorzystywanych w przemyśle. Coraz większe zainteresowanie tą klasą enzymów sprawiło, że poszukuje się alternatywnych źródeł ich pozyskiwania. W celu zbadania wpływu białek transportu ABC Pseudoalteromonas sp. 643A na ekspresję genu, sekrecję i aktywność esterazy EstA z tego mikroorganizmu w systemie ekspresyjnym E. coli skonstruowano układ do...
-
Identification, cloning, expression, and characterizationof a highly thermostable single-stranded-DNA-binding protein (SSB) from Deinococcus murrayi
PublicationZidentyfikowano i scharakteryzowano białko SSB-podobne, pochodzące z Deinococcus murrayi (DmuSSB). Otrzymany w reakcji PCR fragment zawierający kompletny gen ssb sklonowano w systemie ekspresyjnym Escherichia coli. Gen składa się z 826 nt, kodujących 276 reszt aminokwasowych z wyliczoną teoretycznie masą cząsteczkową monomeru równą 30,14 kDa. DmuSSB zawiera dwie domeny wiążące jednoniciowe DNA OBna monomer I funkcjonuje jako homodimer....
-
Reduktaza NADPH:cytochrom P450 - nie tylko partner cytochromu P450.
PublicationReduktaza NADPH:cytochrom P450 (CPR) zlokalizowana w siateczce śródplazmatycznej większości komórek eukariotycznych jest przedstawicielem rodziny reduktaz diflawinowych. Białko CPR składa się z trzech domen. Jedna z nich, na C-końcu, wiąże cząsteczkę FAD i NADPH, druga, na N-końcu, cząsteczkę FMN, trzecia jest domeną regulacyjną. Enzym ten posiada zdolność jednoczesnego przyjmowania dwóch równoważników jonu hydroniowego z NADPH...
-
Biofilm formation as a virulence determinant of uropathogenic Escherichia coli Dr+ strains
PublicationInfekcje dróg moczowych stanowią największy problem zdrowotny dotykający miliony osób populacji ludzkiej każdego roku. Uropatogenne szczepy Escherichia coli są najczęstszym czynnikiem etiologicznym odpowiedzialnym za wywoływanie górnych i dolnych dróg moczowych. Powyższe szczepy bakteryjne produkują szereg czynników wirulentnych pośród, których wyróżnić można eksponowane powierzchniowo polimeryczne struktury adhezyjne (fimbrie/pile)...
-
Analiza in silico bioaktywnych peptydów pochodzących z keratyny z piór drobiowych
PublicationKeratyna należy do najbardziej powszechnie występujących białek strukturalnych pochodzenia zwierzęcego. Stanowi ok. 90% masy piór wytwarzanych w dużych ilościach przez przemysł drobiarski. Ten odpadowy produkt pozostaje w dużym stopniu niezagospodarowany. Celem pracy była analiza bioinformatyczna pierwszorzędowej struktury keratyny z piór kurzych pod kątem występowania w niej peptydów bioaktywnych....
-
Imidazoacridinone C-1311 induces both autophagy and senescence in human lung cancer A549 cells
PublicationNiedrobnokomórkowy rak płuc (ang. NSCLC, non-small cell lung cancer), stanowiący blisko 80-87% wszystkich przypadków, jest najczęściej występującą formą raka płuc. Skuteczność dotychczas stosowanych chemoterapeutyków w stosunku do tej formy raka jest bardzo ograniczona dlatego poszukuje się nowych związków o lepszych właściwościach leczniczych. Imidazoakrydon C-1311 wykazuje wysoką aktywność cytotoksyczną wobec komórek niedrobnokomórkowego...
-
Enzymy o aktywności aminotransferazy kwasu L-α-aminoadypinowego z Candida albicans - właściwości i rola w metabolizmie komórki grzybowej
PublicationCandida albicans jest elementem naturalnej flory drobnoustrojowej człowieka. Podobieństwo komórek grzybowych i ssaczych, wzrost częstości występowania infekcji grzybiczych wraz ze stopniowym wzrostem pojawiania się oporności patogenów stwarza potrzebę poszukiwania nowych związków przeciwgrzybowych. Jedną z dróg obraną przez naukowców jest analiza szlaków biosyntezy aminokwasów egzogennych dla człowieka. Przedmiotem badań w ramach...
-
Hydratacja domeny katalitycznej kinezyny
PublicationKinezyna należy do białek zwanych motorami molekularnymi, które są zdolne do wykonywania pracy mechanicznej. Konwencjonalna kinezyna wyposażona jest w dwie domeny motoryczne. Potrafi ona poruszać się w uporządkowany sposób przemieszczając się po szlakach wyznaczanych przez tzw. mikrotubule, które tworzone są przez białko tubulinę. Jej rola polega m.in. na transporcie białek i organelli komórkowych. Naturalnym środowiskiem działania...
-
Evaluation and cellular responses of modulators of TRF1/TRF2 protein’s function as potential anticancer drugs interfering with telomeric shelterin’s function
PublicationA number of proteins that interact with telomeres have been identified in human cells, indicating the high plasticity of human nucleoprotein complex organization. The most important complex is the "shelterin" complex, which consists of six proteins: TRF1, TRF2, TIN2, POT1, TPP1. The TRF1 and TRF2 directly bind to telomeric double-stranded DNA and the TIN2 protein. The TIN2 protein also binds to the TPP1 protein, stabilizing the...
-
Biofilm bakteryjny uropatogennych szczepów E. coli Dr+ jako czynnik indukujący przewlekłość zakażeń dróg moczowych ograniczający ich leczenie
PublicationZakażenia dróg moczowych (ZUM) stanowią jedne z najczęściej występujących infekcji bakteryjnych, dotykających każdego roku miliony osób na świecie. Problematyka tych zakażeń wynika z ich przewlekłości i nawrotów, pomimo stosowania terapii antybiotykowej oraz ciągle wzrastającej lekooporności uropatogenów je wywołujących. Dominującym czynnikiem etiologicznym ZUM są uropatogenne szczepy E. coli (UPECs), wykazujące zdolność do adhezji,...
-
Toxoplasma gondii: Enzyme-Linked Immunosorbent Assay using different fragments of recombinant microneme protein 1 (MIC1) for detection of immunoglobulin G antibodies
PublicationTrzy rekombinantowe fragmenty białka antygenowego MIC1 Toxoplasma gondii (r-MIC1ex2, r-MIC1ex34 i r-MIC1) zostały wyprodukowane jako białka fuzyjne (zawierające dwie domeny oligohistydynowe na N- i C-końcu) w komórkach bakteryjnych Escherichia coli. Homogenne preparaty antygenów rekombinantowych otrzymane z zastosowaniem jednoetapowego oczyszczania metodą chromatografii metalopowinowactwa, wykorzystano następnie do immunoidentyfikacji...
-
Wpływ osmolitów na stabilność białek w oparciu o metodę dynamiki molekularnej
PublicationCelem niniejszej pracy było zbadanie molekularnego mechanizmu wpływu biologicznie znaczących związków, tzw. osmolitów na stabilność białek. Aby zweryfikować istniejące hipotezy i dostarczyć spójnego obrazu działania osmolitów na poziomie molekularnym, wykorzystano metodę dynamiki molekularnej do zasymulowania mechanicznej denaturacji modelowych białek – lizozymu i ubikwityny. W tym podejściu odtworzony został efekt stabilizujący...
-
The noncanonical disulfide bond as the important stabilizing element of the immunoglobulin fold of the Dr fimbrial DraE subunit
PublicationAdhezyny fimbrialne bakterii patogennych stanowią liniowe asocjaty białkowe odpowiedzialne za wiązanie do specyficznych receptorów na powierzchni komórek gospodarza. Biogeneza tych struktur odbywa się przez system sekrecji typu chaperone/usher zakonserwowany pośród bakterii Gram-ujemnych. Powyższe struktury adhezyjne charakteryzują się wysoką odpornością na denaturację i deasocjację, powodowane przez temperaturę lub chemiczne czynniki...